Falënderimi i takon All-llahut. Atë e
falënderojmë dhe prej Tij falje dhe ndihmë kërkojmë. Kërkojmë mbrojtje nga
All-llahu prej të këqijave të vetvetes dhe të veprave tona. Kë e udhëzon
All-llahu s’ka kush e lajthit dhe kë e largon nga rruga e vërtetë, s’ka kush e
udhëzon. Dëshmoj se s’ka hyjni tjetër përveç All-llahut , i Cili është Një dhe
dëshmoj se Muhammedi është rob dhe i dërguar i Tij.


“O ju që keni besuar, keni frikë All-llahun me një
frikë të denjë dhe mos vdisni, pos duke qenë muslimanë!” (Ali Imran:
102)
“O ju njerëz! Keni frikë Zotin tuaj që ju ka krijuar prej një
veteje dhe nga ajo krijoi palën e saj, e prej atyre dyve u shtuan shumë burra e
gra. Dhe keni frikë All-llahun që me emrin e Tij përbetoheni, ruajeni farefisin,
se All-llahu është Mbikqyrës mbi ju.” (En-Nisa:1)
“O ju
besimtarë, keni frikë All-llahun dhe thuani fjalë të drejta. Ai (All-llahu) ju
mundëson të bëni vepra të mira, jua shlyen mëkatet e juaja,e kush respekton
All-llahun dhe të Dërguarin e Tij, ka shpëtuar me një shpëtim të madh.”
(El-Ahzab:70:71)
Thënia më e vërtetë është thënia e All-llahut,
kurse udhëzimi më i mirë – udhëzimi i Muhammedit sal-lall-llahu ‘alejhi ve
sel-lem. Veprat më të këqia janë ato të shpikurat, çdo shpikje është bid’at dhe
çdo bid’at është lajthitje, e çdo lajthitje çon në
zjarr…

Drejtësia ll

Ajetet që flasin për drejtësinë

Në vijim do të përmendim ajetet që flasin rreth drejtësisë.

All-llahu [subhanehu ve teala] thotë:

{æóÅöÐóÇ ÞõáúÊõãú ÝóٱÚúÏöáõæÇú æóáóæú ßóÇäó ÐóÇ ÞõÑúÈóìٰ æóÈöÚóåúÏö ٱááøóåö ÃóæúÝõæÇú Ðٰáößõãú æóÕøóÜٰßõãú Èöåö áóÚóáøóßõãú ÊóÐóßøóÑõæäó} [ÇáÃäÚÇã:152].

1- “…Kur të flitni (të dëshmoni), duhet të jeni të drejtë edhe nëse është çështja për (kundër) të afërmit, dhe zotimin e dhënë All-llahut plotësonie. Këto janë me çka Ai ju porositë kështu që të përkujtoni”. (El-Enam: 152).

Ibn Xheriri [rahimehull-llah] thotë:

“Kur të gjykoni mes njerëzve e të flisni mes tyre, thone të vërtetën, jeni të drejtë dhe të paanshëm, e mos jeni tiran, edhe po të ishte kjo kundër njeriut të afërm. Mos t’ju shtyjë afërsia dhe shoqëria që kur të gjykoni mes tij dhe tjetrit mos ta thoni të vërtetën”. (Taberiu, 8/ 86).

Imam Sadiu [rahimehull-llah] thotë:

“‘Kur të flitni’ fjali me të cilat gjykoni në mesin e njerëzve, flisni fjalë prerëse dhe flitni mbi thëniet dhe gjendjet e ndryshme, ‘jeni të drejtë’, në fjalët e juaja, duke u kujdesur të jeni të vërtetë edhe ndaj atij që e doni edhe ndaj atij që e urreni. Jeni të paanshëm, mos fshehni asgjë që duhet publikuar. Njëanshmëria ndaj atij që e urreni me fjalë ose shkrim është zullum i ndaluar. Madje nëse një dijetar flet për shkrimet e bidatçive, e ka obligim secilit tia jep hakun e vet, të sqaron të vërtetën dhe të kotën që e bartin në vehte, ta mer në konsideratë afërsinë dhe largësinë nga e vërteta. Fukahatë kanë përmendur se Kadiu (gjykatësi) duhet të jetë i drejtë ndaj dy hasmive në sjelljet dhe fjalët e tija”. (Tefsirus- Sadi, 2/ 86).

{íóÜٰÃóíøõåóÇ ٱáøóÐöíäó ÁÇãóäõæÇú ßõæäõæÇú ÞóæøóÇãöíäó ÈöٱáúÞöÓúØö ÔõåóÏóÇÁ ááøóåö æóáóæú Úóáóì ÃóäÝõÓößõãú Ãóæö ٱáúæٰáöÏóíúäö æóٱáÃÞúÑóÈöíäó Åöä íóßõäú ÛóäöíøÇð Ãóæú ÝóÞóíÑÇð Ýóٱááøóåõ Ãóæúáóìٰ ÈöåöãóÇ ÝóáÇó ÊóÊøóÈöÚõæÇú ٱáúåóæóìٰ Ãóä ÊóÚúÏöáõæÇú æóÅöä ÊóáúæõæÇú Ãóæú ÊõÚúÑöÖõæÇú ÝóÅöäøó ٱááøóåó ßóÇäó ÈöãóÇ ÊóÚúãóáõæäó ÎóÈöíÑÇð} ÇáÂíÉ [ÇáäÓÇÁ:135].

2- “O ju që besuat, vazhdimisht të jeni dëshmues të drejtë për hirë të All-llahut edhe nëse është kundër (interesit) vetvetes suaj, kundër prindërve ose kundër të afërmve, le të jetë ai (për të cilin dëshmohet) pasanik ose varfnjak, pse All-llahu di më mirë për ta. Mos ndiqni pra emocionin e t’i shmangeni drejtësisë. Nëse shtrëmbëroni ose tërhiqeni, All-llahu hollësisht di ç’ka punoni”. (En-Nisa: 135).

Imam Taberiu duke e përmbledhur komentin e këtij ajeti ka thënë:

“O ju besimtar, jeni të drejtë gjatë dëshmive tuaja, edhe nëse janë kundër jush, kundër prindërve të juaj, kundër të afërmëve tuaja. Gjykoni drejtë dhe thonie të vërtetën. Mos anoni nga e vërteta për shkak të pasurisë së të pasuritë ose për shkak të varfërisë së të varfërit, sepse All-llahu i ka barazuar të pasurin dhe të varfërin në gjykim. All-llahu është më i afërt me ta, sesa ju, andaj ju urdhëron të jeni të drejtë gjatë dëshmimit për ta, sepse ai është Pronar i tyre dhe e Di më mirë atë që është në interes të tyre.

Nëse ndokush thotë: si ka mundësi që dëshmitari të dëshmon në dëm të vehtin?

I themi: po, duke ia kthyer hakun e atij që ia ka borxh, ose duke pranuar borxhin që ka.

Sipas meje ky ajet është edukim prej All-llahut për njerëzit besimtar që mos të bëjnë si kanë bërë ata nga fisi beni Ubejrik, të cilët kanë vjedhur dhe kanë tradhëtuar, kurse të afërmit e tyre kanë dëshmuar për ta se janë të mirë. Atëherë u ka thënë: nëse dëshmoni për ndonjë njeri ose kundër ndonjë njeriut, dëshmoni drejt, edhe në qoftëse është kundër jush, prindërve të juaj ose farefisit. Mos t’ju shtyjë pasuria, varfëria ose afërsia me ata që dëshmon ndaj tyre që të dëshmosh rrjeshëm ose të lësh dëshminë ose ta fshehihs të vërtetën”. (Taberiu, 5/ 321).

Kurtubiu [rahimehull-llah] thotë:

“Jeni të drejtë gjatë dëshmive tuaja ndaj vetevetes. Dëshmia e njeriut kundër vehtes është konfirmimi i obligimeve që i ka. Pastaj ka përmendur prindërit, sepse e ka obligim të sillet mirë me ta dhe se kanë pozitë të lartë, pastaj i ka përmendur farefisin, sepse ata duhen ma shumë dhe jemi fanatik ndaj tyre ma tepër. Sepse drejtësia ndaj të huajve është më i lehtë dhe i zakonshëm”. (Xhamiul-ahkam, 5/ 410).

Ibn Kethiri [rahimehull-llah] thotë:

“All-llahu [subhanehu ve teala] i urdhëron besimtarët që të jenë të drejtë, e mos të largohen majtas ose djathtas nga drejtësia, të ndihmojnë njëri tjetrin, të bashkëpunojnë dhe të përkrahin në këtë drejtim….Dëshmo drejtë edhe nëqoftë se është kundër teje, ose dëmi të lthehet ty. Nëse të pyesin për ndonjë çeshtje fol drejtë, edhe në qoftëse të sjell dëm, sepse All-llahu atij që e respekton i ban rrugëdalje dhe shpëtim nga çdo ngushticë. Nëse kërkohet të dëshmos kundër prindërve dhe farefisit, mos ke në konsideratë lidhjet e afërsisë me ta, por dëshmo drejt edhe nëse dëmi i dëshmisë të kthehet ty, sepse e vërteta është gjykatës mbi çdo person dhe ka përparësi para çdo kujt”. (Ibn Kehtiri, 2/ 384).

Sadiu [rahimehull-llah] duke e komentuar këtë ajet thotë:

“All-llahu [subhanehu ve teala] i urdhëron robërit e Tij besimtar që të jenë bartës të drejtësisë. Sikurse do të thotë: jeni në çdo gjendje të drejtë në obligimet që i kemi ndaj All-llahut. Që domethënë mos të shfrytëzohen dhuntitë e tija për të bërë mëkate, por duhet shfrytëzuar në adhurime ndaj Tij. Duhet të jemi të drejtë në obligimet që i kemi ndaj njerëzve, ti kryejmë të gjitha obligimet që i kemi, ashtu sikurse edhe i kërkon të drejtat e tuaja. Duhet të japish shpenzimet e duhura dhe të lash borxhet. Të sillesh me njerëzit ashtu sikurse dëshiron të sillen njerëzit me ty, me moral dhe vlerësim. Drejtësia më e madhe kërkohet gjatë gjykimit për shkrimet dhe autorët. Nuk duhet gjykuar kundër një shkrimi ose autori sepse është afër tij ose anon kah njëri. Por synim të vehtin e ban drejtësinë mes tyre. Prej drejtësisë është të dëshmojmë me dëshminë që e kemi si të tillë, pa marur para sysh a është në dëm të të dashurve tuaj, madje edhe kundër vehtes. Mos keni në konsideratë as të pasurinë për shkak të pasurisë e as të varfurinë nga mëshira se është i varfur, por dëshmoni drejtë ndaj secilit. Të qenurit i drejtë është gjëja më e madhe, argumenti më i madh se këtë njeri e sunodn feja dhe tregon devotshmërinë dhe pozitën që ka në Islam.

Ai që dëshiron ta këshillojë vetveten dhe që e dëshiron shpëtimin, e ka obligim që të kujdeset për drejtësinë me të madhe, ta bën preokupimin e tij kryesor, dëshirën e tij më të madhe, të largon prej vehtes çdo pengesë dhe grackë që e pengon nga dëshira e të drejtës dhe veprimi sipas sajë. Pengesa më e madhe në këtë drejtim është pasimi i epshit, andaj All-llahu [subhanehu ve teala] tërhjeki vërejtjen për ta larguar këtë pengesë duke thënë:

“…Mos ndiqni pra emocionin e t’i shmangeni drejtësis녔. Pra, mos pasoni epshet e juaja që janë në kundërshtim me të vërtetën, sepse po e pasuat epshin, largoheni nga e drejta, nuk e arrini drejtësinë, sepse epshi ose e verbëron njeriun, saqë të vërtetën ta sheh të kotë dhe të kotën të vërtetë, ose e kupton të vërtetën, mirëpo nuk punon sipas sajë, për shkak të epshit të tij. Ai që shpëton nga epshi i tij, jepet pas të vërtetës dhe udhëzohet në rrugën e drejtë”. (Tefsirus-Sadi, 1/ 423- 424).

All-llahu [subhanehu ve teala] thotë:

{æóÅöäú ÍóßóãúÊó ÝóٱÍúßõã Èóíúäóåõã ÈöٱáúÞöÓúØö Åöäøó ٱááøóåó íõÍöÈøõ ٱáúãõÞúÓöØöíäó} [ÇáãÇÆÏÉ:42].

3- “…Po nëse gjykon mes tyre, gjyko drejtë; All-llahu i do të drejtit”. (El-Maide: 42).

Sadiu [rahimehull-llah] thotë:

“Edhe nëse janë armiq dhe zullumqar, gjyko drejt ndaj tyre. Kjo tregon vlerën e madhe që ka drejtësia dhe gjykimi mes njerëzve dhe se All-llahu këtë e Do”. (Tefsirus-Sadi, 1/ 486).

All-llahu [subhanehu ve teala] thotë:

{Åöäøó ٱááøóåó íóÃúãõÑõ ÈöٱáúÚóÏúáö æóٱáÅúÍúÓóÇäö æóÅöíÊóÂÁ Ðöì ٱáúÞõÑúÈóìٰ æóíóäúåóìٰ Úóäö ٱáúÝóÍúÔóÇÁ æóٱáúãõäúßóÑö æóٱáúÈóÛúì íóÚöÙõßõãú áóÚóáøóßõãú ÊóÐóßøóÑõæäó} [ÇáäÍá:90].

4- “All-llahu urdhëron drejtësi, bamirësi, ndihmë të afërmve, e ndalon nga imoraliteti, nga e neveritura dhe dhuna. Ju këshillon ashtu që të merrni mësim”. (En-Nahl: 90).

Imam Sadiu [rahimehull-llah] thotë:

“Drejtësinë që e urdhëron All-llahu kaplon drejtësinë në obligimet ndaj Tij dhe ndaj robërve të Tij. Në këtë kuptim drejtësi është kryerja e të gjitha obligimeve të mundshme, duke i kryer robi obligimet e veta finansiare dhe fizike dhe të përbëra prej të dy komponenteve, ndaj All-llahut dhe robërve të Tij. Sillet ndaj njerëzve me drejtësi të plotë, ashtuqë secili valij (guvernator) i kryen detyrat e veta që ka ndaj atyreve që i ka nën pushtet, pa marë para sysh a është kryetar shteti ose zëvendës i tij, gjykatës ose zëvendës i tij.

Drejtësi është ajo që e ka bërë obligim All-llahu në Librin e Tij dhe në gjuhën e Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], e ka urdhëruar të pasohet. Drejtësi në raportet ndërnjerëzore është që gjatë marëveshjeve të shitblerjes dhe marëveshjeve tjera të jemi të drejtë, duke i kryer të gjitha detyrat tona, mos tua nënvlerësojmë hakun e tyre, mos t’i mashtrojmë, mos t’i tradhtojmë dhe mos tu bëjmë zullum. Pra, drejtësia është obligative, kurse bamirësia është vlerë e pëlqyer”. (Tefsirus-Sadi, 3/78-79).

All-llahu [subhanehu ve teala] thotë:

{Åöäøó ٱááøóåó íóÃúãõÑõßõãú Ãóä ÊõÄÏøõæÇú ٱáÃãóÜٰäóÜٰÊö Åöáóì ÃóåúáöåóÇ æóÅöÐóÇ ÍóßóãúÊõãú Èóíúäó ٱáäøóÇÓö Ãóä ÊóÍúßõãõæÇú ÈöٱáúÚóÏúáö Åöäøó ٱááøóåó äöÚöãøóÇ íóÚöÙõßõãú Èöåö Åöäøó ٱááøóåó ßóÇäó ÓóãöíÚÇð ÈóÕöíÑÇð} [ÇáäÓÇÁ:58].

5- “All-llahu ju urdhëron që t’u jepni amanetin të zotëve të tyre dhe kur të gjykoni, ju urdhëron të gjykoni me të drejt mes njerëzve. Sa e mirë është kjo që ju këshillon. All-llahu dëgjon dhe sheh si veproni”. (En-Nisa: 58).

Sadiu [rahimehull-llah] thotë:

“Ky ajet nënkupton gjykimin mes tyre në gjakra, pasuri, nder, në gjëra të vogla dhe të mëdha, ndaj të afërmive ose të largëve, të këqinjve dhe të mirëve, armiqve dhe miqve. Qëllimi me drejtësi, me të cilën na ka urdhëruar All-llahu [subhanehu ve teala] që të gjykojmë me te, është ajo që e ka caktuar All-llahu në gjuhë të Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], kufinjtë dhe vendimet. Kjo kërkon njohjen e drejtësisë që të gjykojë sipas sajë”. (Sadiu, 1/ 361).

All-llahu [subhanehu ve teala] thotë:

{æóÃõãöÑúÊõ áÃÚúÏöáó Èóíúäóßõãõ} [ÇáÔæÑì:15].

6- “…jam urdhëruar të mbaj drejtësi mes jush, …”. (Esh-Shura: 15).

Sadiu [rahimehull-llah] thotë:

“Jam urdhëruar të jemë i drejtë në gjykimin mes jush në gjërat që kundërshtoheni. Nuk më pengon armiqësia juaj ose urrejtja që keni o ju ithtarët e Librit që të jemë i drejtë mes jush dhe të gjykoj drejtë mes fjalëve të kundërshtuara tuaja dhe ta pranojë atë që është e vërtetë e ta refuzoj atë që është e kotë”. (Sadiu, 4/ 416).

All-llahu [subhanehu ve teala] thotë:

{íóÜÃóíøõåóÇ ٱáøóÐöíäó ÁÇãóäõæÇú ßõæäõæÇú ÞóæøóÇãöíäó ááøóåö ÔõåóÏóÇÁ ÈöٱáúÞöÓúØö æóáÇó íóÌúÑöãóäøóßõãú ÔóäóÂäõ Þóæúãò Úóáóì ÃóáÇøó ÊóÚúÏöáõæÇú ٱÚúÏöáõæÇú åõæó ÃóÞúÑóÈõ áöáÊøóÞúæóìٰ æóٱÊøóÞõæÇú ٱááøóåó Åöäøó ٱááøóåó ÎóÈöíÑñ ÈöãóÇ ÊóÚúãóáõæäó} [ÇáãÇÆÏÉ:8].

7- “O ju që besuat! Bëhuni plotësisht të vendosur për hir të All-llahut, duke dëshmuar të drejtën, dhe të mos u shtyjë urrejtja ndaj një populli e t’i shmangeni drejtësisë; bëhuni të drejtë, sepse ajo është më afër devotshmërisë. Kini dro All-llahun se All-llahu di hollësisht për atë që veproni”. (El-Maide: 8).

Ibn Xheriri [rahimehull-llah] thotë:

“O ju që keni besuar në All-llahut dhe në Muhammedin [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], le të jetë nga morali dhe cilësitë e juaja të gjykoni me drejtësi për hirë të All-llahut për miqtë dhe armiqtë e juaj. Mos bani zullum në vendimet dhe veprat e juaja. Mos i kaloni kufinjtë që ua ka caktuar All-llahu në sjelljen ndaj armiqve, për shkak të armiqësisë së tyre ndaj jush, e as mos i leni pas dore rregullat dhe vendimet e mia për robërit e Mi të mirë, sepse janë të afërt me Mua. Ndaj të gjithëve silluni sipas përkufizimeve që i kam caktuar Unë dhe sipas urdhërave të Mia veproni”. (Xheamiul-Bejan, 6/ 141).

Sadiu [rahimehull-llah] thotë:

“Jeni të drejtë, që domethënë, as shumë tolerantë e as shumë fanatik në fjalët dhe veprat e juaja. Kështu silluni edhe me të afërmit edhe me të largët, edhe me mikun edhe me armikun, ashtu siç dëshmoni për të dashurit tuaj, ashtu dëshmoni edhe për të huajin. Ashtu sikurse dëshmoni për të armikun, ashtu dëshmoni edhe për të afërtin, edhe në qoftëse është kafir ose bidatçi. Me të gjithë duhet drejtësi, duhet pranuar të vërtetën që e sjellin ata, jo pse ata e kanë thënë, por sepse e vërteta nuk refuzohet për shkak të fjalës së tij, pasiqë kjo është zullum ndaj të vërtetës”. (Sadiu, 1/ 464-465).

All-llahu [subhanehu ve teala] thotë:

{Þõáú ÅöäøóãóÇ ÍóÑøóãó ÑóÈøíó ٱáúÝóæٰÍöÔó ãóÇ ÙóåóÑó ãöäúåóÇ æóãóÇ ÈóØóäó æóٱáÅöËúãó æóٱáúÈóÛúìó ÈöÛóíúÑö ٱáúÍóÞø} ÇáÃÚÑÇÝ:33].

8- “Thuaj: “Zoti im i ndaloi vetëm të këqijat e turpshme, le të jenë të hapta ose të fshehta, ndaloi mëkatin, ndaloi shtypjen e tjetrit pa të drejtë, …”. (El-Araf: 33).

Sadiu [rahimehull-llah] thotë:

“Ky ajet na tregon se e kemi të ndaluar të bëjmë mëkate, që sjellin denimin e All-llahut për shkak se nuk i kemi kryer obligimet ndaj Tij dhe zullumin dhe shtypjen e njerëzve, në gjakun, pasurinë dhe nderin e tyre. Në këtë mënyrë janë përmbledhur edhe mëkatet ndaj All-llahut edhe mëkatet ndaj njerëzve”. (Sadiu, 2/ 107).

All-llahu [subhanehu ve teala] thotë:

{ÅöäøóãóÇ ٱáÓøóÈöíáõ Úóáóì ٱáøóÐöíäó íóÙúáöãõæäó ٱáäøóÇÓó æóíóÈúÛõæäó Ýöì ٱáÃÑúÖö ÈöÛóíúÑö ٱáúÍóÞø ÃõæúáóÜÆößó áóåõãú ÚóÐóÇÈñ Ãóáöíãñ} [ÇáÔæÑì:42].

9- “Përgjegjësia (ndëshkimi) është vetëm kundër atyre që u bëjnë njerëzve padrejt dhe kundër atyre që pa farë arsye bëjnë çrregullime në tokë. Për të tillët është një dënim i dhembshëm”.

Sadiu [rahimehull-llah] thotë:

“Argumenti për denim fetar drejtohet kundër ‘atyreve që njerëzve u bëjnë padrejtësi dhe që pa kurrnjëfar arsye bëjnë çrregullime në tokë’. Kjo kaplon edhe zullumin edhe nëpërkëmbjen e njerëzve, gjakun pasurinë dhe nderin e tyre”. (Sadiu, 4/ 430).

Në hutben e ardhshme: “Hadithet dhe fjalët e selefit rreth drejtësisë”.

Përshtati: Bekir Halimi

www.alminbar.net,
1.5.2003