Kohët e fundit, u befasova kur mësova se emri im ishte përfshirë në një botim që parashtron një numër rekomandimesh për të luftuar terrorizmin. I publikuar në një atmosferë polemikash të pritura, ai renditi një numër zërash progresistë, muslimanë britanikë në zhvillim; një nga të cilët isha edhe unë. Nuk isha i sigurt nëse duhet të ndihesha i shqetësuar, i mahnitur, i privilegjuar apo i hutuar nga një përfshirje e tillë. Duke qenë se nuk kam lidhje me ‘task forcën kundër ekstremizmit’ të kryesuar nga dy ish-islamistë që botuan gazetën, nuk e kam kuptuar ende se çfarë kam bërë për të merituar një përfshirje. Të them të vërtetën, i mahnitur apo i privilegjuar nuk ndihem; Unë me siguri jam i hutuar dhe i shqetësuar.
Të qenit i lidhur me një diskurs kundër terrorizmit nuk është padyshim shqetësimi im këtu. Në fakt, lufta kundër ekstremizmit të dhunshëm dhe ekspozimi i bazave të tij të rreme teologjike, ka qenë një aspekt thelbësor i programit tim në terren që nga fillimi i viteve nëntëdhjetë – për të cilin fillimisht falënderoj Zotin për mirësinë e Tij dhe më pas mësuesit e mi që më paralajmëruan të këqijat e tij. Jo, shqetësimi im, ndër të tjera, ka të bëjë me idenë e përparimit dhe të qenit progresiv. Çfarë do të thotë? Dhe drejt çfarë duhet të përparojmë?
Në fillim, këto pyetje mund të duken të çuditshme; veçanërisht nga dikush që supozohet të jetë një zë progresiv, musliman britanik. Por ky është qëllimi im. Jemi mësuar aq shumë të përdorim terma të tillë, saqë më shpesh duket se kemi humbur kuptimin e asaj që synohet prej tyre. Përkufizimet standarde të fjalorit shpjegojnë fjalën progres si “një lëvizje përpara drejt një drejtimi të caktuar”; ose “një zhvillim drejt një gjendje më të avancuar”. Më shpesh sesa jo, përdoret për të nënkuptuar “favorizimin e ideve të reja dhe reformën sociale”. Këtu, për shumë muslimanë, pyetjet që vijnë menjëherë në mendje janë: A ka nevojë Islami për zhvillim? A është besimi islam i papërpunuar; primitiv, madje – se duhet bërë më i avancuar? Kush ka të drejtë të vendosë për çështje të tilla dhe kujt i takon më pas detyra për të ‘përditësuar’ këtë besim shekullor? Disa madje do të pyesin se si ndryshime të tilla të propozuara përputhen me deklaratën kuranore për fenë ‘e plotë’ dhe ‘të përsosur’: ‘’Sot përsosa fenë tuaj për ju, plotësova dhuntinë Time ndaj jush dhe zgjodha Islamin për ju si fe.’’(Kuran, 5:3). Më konzervatorët do të pohojnë se të besosh çdo urdhër të vendosur e të qartë të Islamit si primitiv ose të vjetëruar – e lëre më të pretendosh se është barbar – nuk është asgjë më pak se mosbesim; kufër. Në fund të fundit, a nuk insiston Kurani për Zotin dhe gjykimet e Tij: ‘’A nuk është Zoti më i miri gjykatës?’’ (Kuran, 95:8) Për më tepër: ‘’A mos kërkojnë ata gjykimin (me ligjin) e (kohës së) injorancës (paganizmit paraislamik)?! E kush është gjykatës më i mirë se Allahu për njerëzit që besojnë bindshëm?’’(Kuran, 5:50) Pra, kërkon besimi, jo vetëm të pranosh se gjykimi i Zotit është i mirë; por që është, në fakt, më i miri!
Ajo që vijon, mendoj unë, janë disa reflektime rreth natyrës së përparimit dhe ndryshimeve shoqërore në të cilat gjendemi, dhe përgjigjet që ne si muslimanë kemi filluar të adoptojmë për t’u përshtatur; mbajmë besimin tonë të përshtatshëm; dhe ofrojnë shërim për një botë të plagosur rëndë. Për hir të lehtësisë, unë i kam ndarë këto reflektime në gjashtë pika:
1. Ligji Hyjnor, Përpjekjet njerëzore, Mjetet për Përshtatje
Ajo që do të doja të prekja fillimisht është natyra e ‘Ligjit Islamik’ ose Sheriatit. Fjala ‘sheriah’ do të thotë “rrugë” ose “shteg”, me origjinën e saj që i referohet shtegut me të cilin kafshët e egra zbrisnin për të pirë në vendin e tyre. Në fjalorin fetar, sheriati i referohet Ligjit të Shenjtë të Islamit: një rrugë, si të thuash, që të çon atje ku ujërat e jetës rrjedhin me bollëk.
Shkenca sot sheriatit i drejtohet edhe si fikh, zakonisht përkthehet si ‘jurisprudencë’ dhe është nxjerrë nga fjala ‘fakihe’; që do të thotë “të kuptosh”. Fikhu, pra, ka të bëjë me të kuptuarit e urdhrave hyjnore dhe mënyrën se si ato i japin formë modelit të jetës së besimtarëve. Në mënyrë të rreptë, pra, sheriati i referohet ligjeve të shpallura, ndërsa fikhu është shkenca e të kuptuarit të këtyre ligjeve – dhe kjo përfshin përpjekjet njerëzore.
Kjo ‘përpjekje’ për të kuptuar, shpjeguar dhe përshtatur ligjin në mënyrë që ta mbajë atë në përputhje me periudhën dhe vendin ku mund të gjenden muslimanët, njihet si ixhtihad dhe është prerogativë e muxhtehidëve – atyre që gjykohen si të kualifikuar dhe të aftë, por vetëm pasi të ketë marrë një trajnim të gjatë fetar, juridik, gramatikor dhe hermeneutik (të kuptuarit e drejtë të teksteve dhe qëllimet e tyre). Kuptimi i qëllimit të Ligjvënësit, ose nxjerrja e vendimeve të reja nga burimet parësore, është gjithmonë një detyrë e vështirë. Shpesh juristit i duhet të luftojë ditët dhe netët e gjata përpara se të arrijë një mendim. Terminologjia arabe e përdorur për të nënkuptuar këtë është badhl al-juhd, që në thelb do të thotë të shpenzosh të gjitha përpjekjet e mundshme për të vlerësuar tekstet provuese në mënyrë që të arrihet një vendim. Muxhtehidi, me fjalë të tjera, nuk lë gur pa lëvizur për të zbuluar qëllimin hyjnor. Është e panevojshme të thuhet se ixhtihadi i një muxhtehidi nuk duhet të kundërshtojë asnjë përcaktim kategorik në tekstet e shpallura dhe as të kundërshtojë një pikë të vendosur të konsensusit dijetar (ixhma).
Shejh al-Shelabi, duke adresuar akuzën se Islami kërkon të “kthejë orën mbrapa”, thotë: “Sa i përket atij fenomeni të quajtur me dyshim progres, ai kurrë nuk e ka dëmtuar rëndësinë dhe efektivitetin e Islamit. Islami, siç e mësoi Profeti, funksionon mirë në epokën teknologjike; me të vërtetë duket se është e vetmja fe që ka ruajtur dinamizmin dhe karakterin e saj të paprekur në botën moderne.” Më tej ai shkruan: “Islami ishte i ndaluar të krijonte një klasë klerike. Përkundrazi, ai zhvilloi një traditë të dijetarëve fetarë (ulema), të cilët, edhe pse nuk kishin asnjë funksion të veçantë sakramental, megjithatë siguruan riartikulimin intelektual të të vërtetave të përjetshme në një botë në fluks të vazhdueshëm. Ishin dijetarët fetarë ata që vlerësuan situatat e reja ligjore, sfidat e reja doktrinore dhe që sugjeruan mënyra se si mund të realizohej një përshtatje me rrethanat e reja duke i qëndruar besnikë shpalljes së Kuranit dhe mësimeve të Profetit. Ky proces përshtatjeje quhet ixhtihad, një shkencë teknike dhe shumë e sofistikuar e jurisprudencës, e cila, ndërkohë që pohon efikasitetin e përjetshëm të mësimeve shoqërore të përcaktuara në shpallje, ofron një mjet për shtrirjen sistematike të këtyre udhëzimeve kur e kërkon rrethanat. Ky kapacitet, jo për ndryshim, por për zgjerim, përbën padyshim një faktor kyç në dinamizmin e vazhdueshëm të Islamit.”
Një mendim përmbyllës i seksionit: Për afro një mijë vjet, sipërmarrja juridike e Islamit ka qenë një faktor kyç në stabilitetin e shoqërive muslimane. Megjithatë, herë pas here, ka pasur nga ata që kanë kërkuar të drejtën për të ushtruar ixhtihad; dhe, siç shkroi Ibn Rexheb el-Hanbeli, “Midis tyre ishin ata që u lejuan ta bënin këtë, duke qenë se e vërteta e pretendimit të tyre ishte bërë e qartë. Të tjerëve, megjithatë, fjalët e tyre iu kthyen atyre dhe u konsideruan të rreme në pretendimin e tyre.” Ndarja e grurit nga byku është thelbësore nëse do të ruhet integriteti i kulturës sonë ligjore. Islami, pa u tingëlluar shumë konspirativ, ka kundërshtarë mendjemprehtë dhe armiq inteligjentë të cilët e kuptojnë këtë fakt shumë mirë. Është e trishtueshme të shohësh, pra, që shumë laikë entuziastë tani po mësohen se besimi i tyre i detyron ata të ‘vlerësojnë’ dhe ‘peshojnë’ provat, dhe më pas të ndjekin pikëpamjen ‘më të fortë’ sipas provave. Përpjekja e tyre e pakualifikuar në artin e bukur të ixhtihadit – sepse kjo është ajo që ata po përpiqen – jo vetëm që ka çuar në kaos, konflikte të hidhura dhe kaosi shoqërore, por gjithashtu ka shërbyer për të dobësuar traditën juridike e cila i është dhënë kaq shumë qëndrueshmërisë së Islamit. Kjo nuk do të thotë që njerëz të tillë ‘kanë mbajtur anën e armikut’; megjithatë, ata janë bërë peng padashur në përpjekjen për çmontimin e traditës ligjore të Islamit. Pasi janë larguar kaq larg, të tjerët do të shkojnë më tej.
Shkroi: Shejh Ebu Alijah Surkheel
Solli në shqip:
Nisma për zhvillimin e predikuesve – thirrësve | Thirrja.org
