Ligji islam mbi këshillimin

Çështja nëse këshillimi është i detyrueshëm apo rekomandohet vetëm sipas ligjit islam, mund të duket aq e qartë, sa të mos kërkojë diskutim, veçanërisht nëse e shohim nën dritën e dy deklaratave të lartpërmendura, të El-Xhassasit dhe Ibn ‘Atijes. Megjithatë, pyetja kërkon të bëjmë dallime të caktuara, nëse duam të shmangim ngatërresat dhe mbigjeneralizimin. Në rastin e guvernatorëve, presidentëve dhe personave me autoritet, të cilët zbatojnë urdhrin për të “marrë këshilla me ta, në të gjitha çështjet me interes publik”, këshillimi është padyshim i detyrueshëm. Në fund të fundit, nëse kërkohej këshillë nga i Dërguari i Zotit, pavarësisht statusit të tij pejgamberik dhe virtyteve personale, atëherë domosdoshmëria e tij për të tjerët është edhe më e qartë dhe më e ngutshme. Sahabi i Pejgamberit (alejhi selatu ue selam), Ebu Hurejra, njëherë ka thënë: “Kurrë nuk kam parë ndonjë person më të prirë për të kërkuar këshillën e shokëve të tij, sesa i Dërguari i Zotit”.²³

Çdo sundues apo udhëheqës tjetër do të ketë nevojë në mënyrë të pashmangshme për këshilla, ashtu si i Dërguari (alejhi selatu ue selam) me sahabët e tij. Nëse duam të supozojmë, siç bëjnë disa, se urdhri i Zotit që i Dërguari i Tij të kërkojë këshillën e të tjerëve, e ka bërë praktikën thjesht të dëshirueshme në rastin e tij, për të tjerët kjo do të ishte e detyrueshme. Prandaj, nëse ishte e de tyrueshme për Pejgamberin (alejhi selatu ue selam), atëherë është edhe më e detyrueshme për të tjerët. Për këtë arsye, Ibn ‘Atije, që nuk është i kënaqur thjesht me klasifikimin e këshillimit si të detyrueshëm, e rendit atë “midis themeleve dhe urdhërimeve më të detyru eshme të ligjit islam”, pas së cilit ai vazhdon të thotë se është një detyrë e padiskutueshme, të hidhni poshtë çdo sundimtar apo udhëheqës, i cili nuk arrin të konsultojë ata që zotërojnë dijen dhe devotshmërinë.

Juristi tunizian Ebu Abdullah ibn ‘Arafa sfidon pikëpamjen se një sundimtar apo udhëheqës, i cili nuk angazhohet në këshillim, duhet të shkarkohet. Ai këmbëngul se deklarata e Ibn ‘Atijes është e pavlefshme dhe se është një pikëpamje që askush tjetër nuk ka mbajtur ndonjëherë. Përkundrazi, sipas Ibn Arafas, dijetarët islamë kanë vendosur se, edhe nëse një imam është fajtor për diçka më serioze sesa dështimi për t’u konsultuar me dijetarët dhe të devotshmit, nuk është e nevojshme që ai të shkarkohet.²⁴

Megjithatë, një tjetër dijetar tunizian, Ibn Ashuri, hedh po shtë pikëpamjen e Ibn Arafas, duke e korrigjuar deklaratën e bërë nga Ibn Atije. Sipas mendimit të Ibn Arafas, dështimi për t’u angazhuar në këshillim, është analogji me veprimet që kërkojnë që ajo të klasifikohet si fasiq (dikush që nuk i plotëson kërkesatligjore të drejtësisë).²⁵ Nga ana tjetër, nëse një imam është klasifikuar si fasiq, nuk është e domosdoshme që ai të shkarkohet. Atëherë, pyet Ibn Arafa, a mund të thuhet se një imam që nuk angazhohet në këshillim, duhet të shkarkohet, kur një dështim i tillë nuk është aq serioz, sa të klasifikohet si një fasiq?

Megjithatë, sipas Ibn Ashurit, kjo analogji është e pavlefshme, ndaj ai shkruan: “Ka një dallim të konsiderueshëm mes dy gjërave (d.m.th. mes të qenit një fasiq dhe mospërfshirjes në këshillim).

Veprimet e dikujt që është gjykuar se është fasiq, nuk lëndojnë askënd tjetër, përveç tij, ndërsa neglizhenca e dikujt që nuk angazhohet në këshillim, rrezikon interesat e të gjithë bashkësisë muslimane. Sipas shkollës Maliki të jurisprudencës, këshillimi është një veprim i detyrueshëm. Për më tepër, ata konsiderojnë se vendimet ligjore islame duhet të kenë një aplikim të përgjithshëm dhe jo të kufizuar²⁶, përveç rasteve kur ka dëshmi të qarta në mbështetje të këtyre të fundit.²⁷

Në mënyrë të ngjashme, fjalët e Zotit për ata, “qëllimi i të cilëve (në të gjitha çështjet me interes të përbashkët) është këshillimi mes tyre”, na tregojnë se çdo çështje që shqetëson të gjithë komunitetin, duhet të jetë subjekt i këshillimit të ndërsjellë dhe askush nuk ka të drejtë të trajtojë atë si shqetësim personal, ose të veprojë në mënyrë të njëanshme në lidhje me të. Baza për domosdoshmërinë e këshillimit këtu, është natyra e përbashkët e shqetësimit, natyra e përbashkët e së drejtës dhe natyra e përbashkët e përfitimit potencial ose dëmtimit që mund të rezultojë nga vendimet e marra. Nëse çdo gjë është e përbashkët, e drejta për të menaxhuar atë, është e përbashkët dhe askush, qoftë ai sundimtar apo dikush tjetër, nuk ka të drejtë ta zotërojë atë, pa marrë më parë avokat ose leje nga personat në fjalë. Ndërsa El-Kurtubi e përforcon këtë mendim: “… Nëse ka ndonjë çështje, dobia ose dëmtimi i së cilës prek të gjithë, ajo gjithashtu i sjell të gjithë së bashku për këshillim”.

Siç kemi vërejtur më herët në këtë diskutim, Zoti përmend dy herë këshillimin, në lidhje me ushqyerjen e një fëmije, pasi fëmija është shqetësimi i përbashkët i nënës dhe babait dhe asnjëri prej të dyve nuk ka më shumë të drejta mbi tjetrin. Rrje dhimisht, është e nevojshme që secili prej tyre të kërkojë këshi llën e tjetrit dhe të arrijnë marrëveshje të ndërsjella, lidhur me çdo gjë që prek fëmijën. E njëjta gjë vlen edhe për martesën, ku duhet të konsultohen të gjitha palët e përfshira, të drejtat e të cilëve preken nga çështja dhe mbi të cilët qëndron përgjegjësia përkatëse.

Nga ana tjetër, kur çështja ka të bëjë me të drejtat dhe punët individuale, vendimi, nëse duhet të konsultohen të tjerët, mbetet te personi në fjalë. Ai ose ajo është i lirë të konsultohet me të tjerët ose jo, të vendosë me kë të konsultohet dhe të vlerësojë nëse kërkohet apo rekomandohet vetëm që të konsultohet me të tjerët, në lidhje me këtë apo atë çështje. Përgjigjja e kësaj pyetje je të fundit duhet të përcaktohet rast pas rasti, në varësi të asaj se sa e thjeshtë apo komplekse është çështja në fjalë dhe cilat pjesë janë të përfshira në aspektin e përfitimit ose dëmit të mundshëm. Megjithatë, në të gjitha rastet, akti i kërkimit të këshillës së të tjerëve është i ligjshëm, i lavdërueshëm dhe një mjet për të përmendur shembullin e Pejgamberit (alejhi selatu ue selam). Me fjalë të tjera, nuk është thjesht një çështje indiference, por shihet si një kurs i rekomanduar, i dëshirueshëm i veprimit. Ky është im porti i qartë i thelbit të teksteve dhe traditave që flasin mirë për këshillimin dhe atyre që angazhohen dhe tërheqin vëmendjen ndaj rezultateve të dëshirueshme për të kërkuar këshillat e të tjerëve. Siç thotë një traditë: “Ata që luten për udhëheqje hyjnore, nuk do të zhgënjehen kurrë dhe ata që kërkojnë këshillën e të tjerëve, kurrë nuk do të ngarkohen me keqardhje” (makhaba man istakhar, wa ma nadima man istashar).

/Burimi: “Shura – Parimi kuranor i këshillimit, një mjet për rindërtim dhe reformë” Ahmad Al-Raysuni/

²³ Treguar nga al-Tirmidhiu në një nga përmbledhjet e tij për xhihadin.
²⁴ Abu al-‘Abbas al-Basili al-Tunisi, Nukat wa Tanbihat fi Tafsir al-Kuran al-Majid (shkurtuar nga antologjia e tij e konsiderueshme në autoritetin e sheikut të tij. Ibn ‘Arafah), ed. Muhammad al-Tabarani [disertacion] (Rabat: Dar al-hadith al-husniyyah, pa date), 2/111-112.
²⁵ Më konkretisht, fasik është dikush që kryen mekate të mëdha (kaba’ir), ose që vazhdon me vetëdije në të vogla (sagha’ir). [Shënim i përkthyesit].
²⁶ Ajo nënkupton se urdhri kuranor për të “marrë këshilla nga ata, në të gjitha çështjet me interes publik” është një urdhër i detyrueshëm, që zbatohet për të gjithë sundimtarët dhe udhëheqësit muslimanë dhe jo vetëm për të Dërguarin e Zotit.
²⁷ Ibn Ashur, Al-Tahrir wa al-Tanwir, 4/148.