Fushat në të cilat këshillimi është i zbatueshëm

Pyetja tek e cila mbërritëm tashmë, është: Cilat janë fushat dhe çështjet për të cilat kërkohet këshillim, qoftë si një kërkesë, një rekomandim, apo thjesht një opsion i dëshirueshëm? Më tej, mund të pyetet nëse ka fusha dhe çështje për të cilat këshillimi nuk është i zbatueshëm? Përgjigjet e këtyre pyetjeve do të zbulojnë më së miri rëndësinë dhe gjerësinë e gamës dhe efektit të tij, pasi në bazë të kësaj do të merren vendimet lidhur me faktin se kush do të përfshihet në procesin këshillues.

1 – Sfera e politikës dhe të zakonshmes
Kjo është sfera në të cilën këshillimi është më i njohur dhe i diskutuar më gjerësisht. El-Hafiz ibn Haxheri thotë: “Ka pasur mosmarrëveshje mbi çështjet që kërkojnë këshillim. Disa thonë se duhet të ketë këshillime për çdo çështje, në lidhje me të cilën nuk ka tekst të qartë në Kuran apo Sunet. Të tjerë thonë se duhet të ketë vetëm në lidhje me punët e përditshme. Ed-Dawudi thekson se ai (Pejgamberi a.s.) konsultohej me ta (shokët e tij), lidhur me çështjet e luftës për të cilat nuk kishte ndonjë vendim të qartë (nga shpallja islame), meqenëse ishin nxjerrë vendime (nga procesi këshillues)”.²⁸

Gjykatësi Ibn ‘Atije thotë: “Pejgamberi (a.s.) u konsultua me të tjerët mbi çështjet e luftës, mbi delegacionet dhe situata të tjera të ngjashme. Sa për pyetjet mbi atë që është e lejuar apo e ndaluar, ose mbi sanksionet ligjore për veprime të veçanta, këto vareshin nga ligjet hujnore të shpallura”.²⁹
Në përgjithësi, dy nga fushat më të spikatura ku përmendet këshillimi, janë sferat politike dhe ushtarake. Këto dy sfera mund të kombinohen nën emërtimin “administrata politike”, përfshirë sferën civile dhe ushtarake. Kjo mund të përfshijë këshillimet në përgatitje për zgjedhjen e një halifi ose sundimtari, si dhe këshillimet e udhëheqësve politikë e ushtarakë me këshilltarët dhe ndihmësit, në kontekstin e hartimit dhe zbatimit të planeve, marrjes së vendimeve në lidhje me një sërë problemesh dhe situatash të lidhura me politikën dhe luftën, duke përfshirë përfundimin e traktateve të paqes, vendbanimeve dhe deklaratave të luftës.
Kur të zgjerohet termi, mund të thuhet se këshillimi është i zbatueshëm për çështjet e përditshme, ndërsa në lidhje me çështjet që kanë të bëjnë me fenë dhe vendimet e saj, disa mendojnë se është i zbatueshëm, edhe pse shumica e kundërshtojnë këtë pikëpamje. Siç e kemi parë, ekziston një unanimitet virtual, që lidhet me aplikueshmërinë e tij në sferën politike, duke përfshirë edhe atë civile e ushtarake.
Sidoqoftë, dëshiroj që në vijim, të tërheq vëmendjen për rëndësinë e sferave të tjera për praktikën e këshillimit në jetën islame.

2 – Çështjet që kërkojnë këshillim: Gjerësia ndaj specifikës
Ndoshta gjëja e parë që duhet të krijohet lidhur me këtë, është natyra e gjerë e teksteve që kanë të bëjnë me këshillimin, veçanërisht dy ajetet kuranore të diskutuara më lart, e para nga të cilat flet për ata, “qëllimi i të cilëve [në të gjitha çështjet me interes të përbashkët] është këshillimi mes tyre”, e dyta është urdhri i Pejgamberit (a.s.), që “të marrë këshilla prej tyre, në të gjitha çështjet me interes publik”.
Urdhri i Pejgamberit (a.s.) për t’u angazhuar në këshillim, është një gjë e përgjithshme, e cila nuk kufizohet në asnjë mënyrë. Për më tepër, parimi në bazë të të cilit duhet të trajtohet një urdhër i tillë i përgjithshëm, është që ajo të interpretohet si e zbatueshme përgjithësisht, derisa të mos tregohet se ka një aplikim më të kufizuar ose specifik. Megjithatë, nëse tregohet se zbatueshmëria e një urdhri është më e kufizuar në situata të caktuara, mund të vazhdojë të zbatohet gjerësisht në situata të tjera.
Rrjedhimisht, çështjet në të cilat këshillimi është i zbatueshëm, qoftë si një kërkesë, ose thjesht si një praktikë e rekomanduar, përfshin të gjitha fushat dhe të gjitha llojet e çështjeve. Ky është kuptimi origjinal i këshillimit dhe kjo kërkon që ai të zbatohet sa më gjerësisht të jetë e mundur. Në të njëjtën kohë, kjo gjerësi kufizohet nga fjalët e Zotit: “Kurdo që Zoti dhe i Dërguari i Tij kanë vendosur mbi një çështje, nuk është detyrë e besimtarit të kërkojë lirinë e zgjedhjes, për aq sa ata vetë janë të shqetësuar”.³⁰ Prandaj, asgjë për të cilën Zoti dhe i Dërguari i Tij nuk kanë dhënë një vendim autoritar, nuk mund të jetë subjekt i këshillimeve dhe nuk mund të lejohet asnjë zgjedhje në lidhje me të.
Ata që janë të angazhuar në këshillim, hulumtojnë një sërë mundësish për të përcaktuar se cila prej tyre është e preferuar dhe për ta miratuar atë, si një kurs veprimi. Megjithatë, asnjë këshillim i tillë dhe ekzaminim i opsioneve nuk është i mundur për ta, lidhur me çështjet për të cilat ligji islam përmban një vendim të qartë dhe përfundimtar.

3 – Këshillimi mbi zbatimin e vendimeve përfundimtare
Një vendim ligjor përfundimtar ende mund të lërë vend për këshillim, në lidhje me detajet e zbatimit të tij dhe çështje të lidhura me të, të tilla si kushtet specifike nën të cilat zbatohet vendimi, mënyrat e zbatimit të tij, koha në të cilën duhet të zbatohet dhe rrethanat që shërbejnë si pengesa në zbatimin e tij. Prandaj është i mundur këshillimi në lidhje me këto aspekte, për një vendim përfundimtar ligjor, pa vënë në pikëpyetje vetë aktvendimin. Vëmendje është tërhequr te kjo pikë nga ‘Abdullah ibn El-Azrak, i cili thotë:
“Çështjet me të cilat lejohet angazhimi në këshillim, janë dy lloje: 1) Punët e përditshme, në të cilat është e vështirë të dallohen drejtimet e duhura të veprimit. 2) Synimet më të larta të fesë [islame], të cilat nuk janë dhënë në detaje ose që janë problematike, për shkak të paqartësive mbi mënyrat në të cilat ato duhet të zbatohen në jetën e përditshme.³¹

E rëndësishme këtu, është situata e përmendur më parë, ku Ibrahimi u këshillua me të birin, pas marrjes së një urdhri nga Zoti për ta flijuar atë. Më kujtohet se, kur pashë këtë pasazh shumë vite më parë, pyesja veten: Si mundi Ibrahimi t’ia paraqiste djalit këtë urdhër hyjnor, të qartë dhe përfundimtar, për shqyrtim?! Pyesja veten se ç’donte të thoshte Ibrahimi, kur i kërkoi djalit të tij, se çfarë mendonte për urdhërimin e vet Zotit?!
Që atëherë, kam arritur të kuptoj se ky këshillim nuk kishte të bënte fare me pranimin ose refuzimin e urdhrit hyjnor, ose me dilemën nëse do t’i nënshtrohej apo jo urdhrit.
Përkundrazi, ka shumë të ngjarë që kjo ka të bëjë me mënyrën, kohën ose vendin ku do të kryhej flijimi. Duke hapur çështjen për diskutim, Ibrahimi mund t’i ketë dhënë djalit të tij një mundësi për të kërkuar falje nga Zoti, ose për të kërkuar që Zoti të anulojë apo të ndryshojë dekretin. Në fund të fundit, ne e dimë se, pasi u nxitën ta bënin këtë me anë të Musait, i Dërguari (a.s.) iu lut Zotit, derisa numri i lutjeve të kërkuara nga besimtarët çdo ditë u reduktua nga pesëdhjetë në pesë lutje.
Prandaj, ne duhet të arrijmë në interpretime të pavarura dhe të konsultohemi me njëri-tjetrin për çështjet që lidhen me xhihadin, urdhërimin e së mirës dhe ndalimin e së keqes, si dhe për vendimet që kanë të bëjnë me pelegrinazhin në Mekë, agjërimin, mënyrat në të cilat shpenzohen paratë e zekatit dhe zbatimin e sanksioneve të shpallura hyjnore për vepra të caktuara. Kjo është e vërtetë, përkundër faktit se ne kemi vendime mbi të gjitha këto çështje të qarta dhe përfundimtare, meqenëse zbatimi i këtyre vendimeve mund të ndikohet nga rrethanat shoqërore, ndërlikimet, pengesat dhe zhvillimet e reja që kërkojnë diskutim, hetim, peshim të faktorëve konkurrues dhe menaxhim të mençur.

4 – Këshillimi mbi vendimet e diskutueshme dhe vendimet e arritura nëpërmjet arsyetimeve të pavarura
Një çështje tjetër e lidhur ngushtë, që kërkon hetime, diskutime dhe këshillime, është ajo e vendimeve ligjore të cilat u arritën fillimisht, me anë të një procesi të zbritjes dhe peshimit të çështjeve të ndryshme dhe kuptimeve të mundshme të provave në fjalë. Një fushë në të cilën këshillimi është edhe më thelbësor, është ajo e vendimeve për të cilat nuk ka tekst të qartë dhe që duhet të arrihen në bazë të zbritjes analoge (kijas), preferencës juridike (istihsan) dhe arsyetimit të bazuar mbi interesat e pakufizuara (istislah).
Të gjitha këto fusha kanë të bëjnë me ligjin islam, megjithatë ato janë subjekt i diskutimeve dhe këshillimeve midis individëve të kualifikuar, për t’u angazhuar në arsyetime të pavarura dhe për të ofruar pikëpamje të informuara. Kjo është ndjekje e shembullit të vendosur nga sahabët e Pejgamberit (a.s.) dhe nga kalifët e udhëzuar në mënyrë të drejtë. Në të vërtetë, kjo bazohet në shembullin e vet Pejgamberit (a.s.), i cili këshilloi muslimanët për praktikën e këshillimit dhe u angazhua vetë në këtë praktikë. Ibn ‘Abdul-Barr ka cituar fjalët e ‘Ali ibn Ebi Talibit, i cili e ka pyetur Pejgamberin(a.s.): ³²

“O i Dërguari i Zotit, çfarë duhet të bëjmë në situata për të cilat asgjë nuk është zbuluar në Kuran dhe për të cilat nuk kemi asnjë shembull prej jush, për të ndjekur?” Ai (a.s.) iu përgjigj: “Mblidhni së bashku besimtarët që kanë njohuri (ose tha, të dhënë pas adhurimit), pastaj këshillohuni me njëri-tjetrin në lidhje me situatën dhe mos i bazoni përfundimet tuaja në mendimin e vetëm një personi!”³³

Po kështu, rëndësia këtu është te tradita e lidhur me Ibn Umerin, mbi mënyrën se si u mirtua për herë të parë thirrja islame për namaz, ose ezani. Në këtë traditë lexojmë se:
“Kur muslimanët [së pari] erdhën në Medinë, ata mblidheshin dhe prisnin që kohët e namazit të vinin, pasi askush nuk thërriste për ta shpallur atë. Prandaj, një ditë ata diskutuan këtë çështje. Njëri prej tyre tha: “Përse nuk përdorni një zile si të krishterët?”, një tjetër tha: “Pse nuk përdorni bri si çifutët?”, kurse Umeri tha: “Pse nuk dërgoni një njeri, për të thirrur të tjerët në namaz?” Kur e dëgjoi sugjerimin e Umerit, i Dërguari i Zotit tha: “O Bilal, ngrihu dhe na thirr në namaz!”³⁴

Gjyqtari Ebu Bekr ibn ’ul-’Arabi deklaron:
“Kjo traditë shërben si provë e një parimi të rëndësishëm juridik, parimi i arsyetimit analogjik dhe të pavarur. Ne shohim mënyrën në të cilën Pejgamberi (a.s.) u konsultua me shokët e tij për thirrjen në namaz. Ai nuk priste që Zoti t’i jepte një shpallje, as nuk kërkoi sqarime apo shpjegime [nga Zoti]. Përkundrazi, donte të dëgjonte atë që shokët e tij mendonin për çështjen, bazuar në kuptimin e tyre mbi parimet e ligjit islam dhe qëllimeve të tij. ³⁵

Vlen të theksohet se kjo deklaratë e Ibn Arabiut është në kundërshtim me një deklaratë tjetër të tij në “Ahkam ’ul-Kur’an”, ku ai pohon:
Dijetarët tanë kanë thënë se ajeti 3: 159 i Kuranit: “Këshillohuni me ta në të gjitha çështjet me interes publik!”, i referohet këshillimeve në lidhje me luftën dhe për këtë nuk ka dyshim, meqë ata (sahabët) nuk kishin asgjë për të thënë, në lidhje me vendimet ligjore. Përkundrazi, vendimet ligjore janë nxjerrë nga shpallja e pastër e Zotit, ose, në pikëpamjen e atyre që konsiderojnë se Pejgamberi u lejua të përfshihej në arsyetime të pavarura, nga interpretimet e vet Pejgamberit (a.s.) për shpalljen.³⁶

El-Hafiz ibn Haxheri citon El-Davudin të thotë: “Kushdo që thotë se ai [Pejgamberi] u konsultua me sahabët e tij, lidhur me vendimet ligjore, tregon një injorancë të dukshme, sepse është një fakt i pranuar, që ai nuk u konsultua me ta në lidhje me vendimet ligjore të detyrueshme”.
Përkundrejt kësaj, El-Hafizi thotë:
“Ky përgjithësim i pakualifikuar është subjekt i mosmarrëveshjes. Et-Tirmidhiu transmeton traditën e mëposhtme në autoritetin e Aliut dhe e deklaron atë të jetë hasen (i mirë),³⁷ ndërsa Ibn Habbani e gjykon të jetë Sahih (autentik).³⁸ Tradita lexon si vijon: “Kur të shfaqet ajeti i mëposhtëm (O ju që keni besuar!), kurdoherë që keni ndërmend ta këshilloni Pejgamberin, ofroni diçka në bamirësi, me rastin e këshillimit tuaj! Por, nëse nuk jeni në gjendje ta bëni këtë, atëherë, me të vërtetë, Zoti është shumë falës, hirëplotë.’), Pejgamberi më pyeti: “Sa mendoni se duhet të jetë dhurata e bamirësisë? Një dinar?” Kur unë i thashë se duhet të jetë sa një kokërr elbi, ai m′u përgjigj: “Ju jeni zemërngushtë”. Atëherë u shpall ajeti: “A po frikësoheni (nëse nuk mëkatoni), nëse nuk mund të ofroni asgjë në bamirësi, me rastin e këshillimit tuaj (me Pejgamberin)?! Por, nëse nuk e bëni këtë [për mungesën e mundësive] dhe Zoti kthehet te ju në mëshirën e Tij, qëndroni të palëkundur në lutje dhe bëni [jo më shumë se] detyrimet pastruese dhe [duke i kushtuar vëmendje] Zotit dhe të Dërguarit të Tij! Zoti është plotësisht i vetëdijshëm për të gjitha ato që bëni”. Pastaj ai [Aliu] tha: “Nëpërmjet meje, Zoti i lehtësoi këtij kombi [islam] një barrë. Pra, në këtë tregim shohim dëshminë, se Pejgamberi (a.s.) konsultohej me sahabët e tij, lidhur me disa vendime ligjore”.³⁹

Në “Et-Tabakat ’ul-Kubra”, Ibn Sa’di sjell një nga kujtimet e Ebu Hurejras, i cili ka thënë se Pejgamberi (a.s.) mbështetej në trungun e një peme, kur ai predikonte. Por një ditë ai (a.s.) tha: “Është bërë e vështirë për mua të qëndroj në këmbë” dhe Tamim Ed- -Dari e pyeti: “Mos duhet të bëj një minber për ju, si ato që kam parë në Esh-Sham?”⁴⁰ Pejgamberi (a.s.) u konsultua me shokët e tij (sahabët) në lidhje me këtë ide dhe ata shprehën mendimin se ai (a.s.) duhet të lejonte ndërtimin e një minberi për të.⁴¹
Nëse dukej e pazakontë që Pejgamberi (a.s.) të konsultohej me sahabët e tij në nxjerrjen e vendimeve ligjore, arsyeja ishte se për këtë ai do të merrte shpallje hyjnore, të cilat ishin burimi kryesor i autoritetit të tij në çështje të tilla. Megjithatë, ai u konsultua me të tjerët për vendime të tilla, në mënyrë që të krijonte një precedent (shembull) për ata që do të vinin pas tij. Në fund të fundit, nevoja e vërtetë për këshillim në këtë fushë u shfaq pasi Lajmëtari i Zotit kishte ikur dhe zbritja e shpalljes hyjnore kishte pushuar. Ibn ’ul-Arabiu thotë: “Pasi Zoti e mori Pejgamberin e vet, sahabët do të konsultoheshin me njëri-tjetrin për vendimet ligjore dhe do t’i nxirrnin argumentet nga Kurani dhe Suneti”.⁴²
Kjo çështje është diskutuar edhe nga Ebu Bekr El-Xhessasi, i cili thotë se këshillimi është i rëndësishëm për të gjitha çështjet, qofshin ato të zakonshme apo shpirtërore, për të cilat nuk ka tekst të qartë në Kuran apo Sunet. Ebu Bekri përmend ata që pohojnë se këshillimi në të cilin i Dërguari i Zotit ishte i detyruar të angazhohej, vlen veçanërisht për punët e kësaj bote. Pastaj vazhdon:
“Megjithatë, të tjerë thonë se ai është urdhëruar që të këshillohet me sahabët, lidhur me çështjet e fesë, me ngjarjet dhe situatat për të cilat nuk ka pasur shpallje nga Zoti. Pejgamberit (a.s.) i ishte urdhëruar të konsultohej me ta për çështjet e kësaj bote, duke mbledhur mendimet e të tjerëve dhe duke arritur në miratimin e kursit që dukej më i arsyeshëm dhe bindës. Ai u konsultua me ta pas Betejës së Bedrit, lidhur me robërit që u konsideruan gjithashtu si çështje fetare”.⁴³

Këtë pikëpamje Ebu Bekri e mbështet edhe kur thotë: “Meqë Zoti nuk i ka dalluar çështjet fetare nga punët e përditshme në urdhrin që i ka dhënë Pejgamberit për këshillim, ky duhet të zbatohet në të dy sferat, në mënyrë të barabartë”.⁴⁴
Gjatë kalifatit të Umer ibn ’ul-Hattabit, u zhvillua një diskutim mes sahabëve, lidhur me rrethanat në të cilat marrëdhëniet seksuale sjellin papastërti të madhe rituale (xhenabah), duke kërkuar kështu që palët e përfshira të marrin abdes të plotë (gusëll). Pyetja ishte: A është e nevojshme të merret gusëll, kur dikush ka pasur një ejakulim, apo kur organet gjenitale të bashkëshortëve kanë qenë në kontakt, edhe pse pa ejakulim? Disa nga sahabët mbanin pikëpamjen e parë dhe të tjerët të dytën, ndonëse të gjithë e bazuan pikëpamjen e tyre në një zinxhir të vlefshëm transmetimi dhe në një shembull të caktuar nga Pejgamberi (a.s.). Prandaj ishte e nevojshme të diskutonin çështjen dhe të angazhoheshin në këshillim dypalëshe, në mënyrë që opinioni i të gjithëve të dëgjohej dhe të arrinin në një zgjidhje të shëndoshë të çështjes.
Ibn’ul-Kajjimi përmbledh diskutimet dhe këshillimet që ndodhën midis sahabëve për këtë çështje dhe përfundimin që u arrit. Duke folur për transmetimin e Ebu Bekr ibn Ebi Shajbes, ai shkruan:
‘Abd ’al-A‘la na lidhi, në autoritetin e Muhammed ibn Is’hakut, në autoritetin e Zejd ibn Habibit, në autoritetin e Mu’ammer ibn Ebi Habibeh, shërbëtori i Bint Safwanit, në autoritetin e ‘Ubejd ibn Rifa‘as, në autoritetin e babait të tij Rifa‘a ibn Rafi‘, i cili tha: “Isha me Umer ibn ’ul-Hattabin, kur erdhi një njeri dhe tha: – O komandant i besimtarëve, Zejd ibn Thabiti po lëshon vendime juridike për njerëzit në xhami, bazuar në pikëpamjen e tij, lidhur me performancën e gusllit për të pastruar veten nga papastërtia e madhe. Umeri urdhëroi që Zejdi të vinte tek ai, pastaj i tha: “- O ti, që vepron me kokën tënde! Mos ke arritur në pikën kur u jep vendime juridike njerëzve, bazuar në mendimin tënd personal?!” Zejdi iu përgjigj: “O komandant i besimtarëve! Betohem për Zotin, se nuk e bëra këtë gjë. Unë kisha dëgjuar një traditë nga xhaxhallarët e mi dhe e lidha mendimin tim me atë që kisha dëgjuar. Kjo traditë bazohet në transmetimin e Ebu Ajjubit, Ubajj ibn Ka‘bit dhe Rifa‘a ibn Rafi‘ut.
Atëherë Umeri e porositi që t′i sillte Rifa‘a ibn Rafi‘un, që të takohej me të. Kur ai erdhi, Umeri e pyeti: “A e keni përdorur këtë praktikë që, nëse dikush prek një grua, por nuk arrin të ketë një ejakulim, ai duhet të marrë gusëll?” Rifa‘a iu përgjigj: “Këtë gjë e kemi bërë në ditët e Pejgamberit (a.s.) dhe asnjë ndalim nuk na erdhi nga Zoti. As nuk kemi dëgjuar ndonjë gjë në lidhje me këtë, mbi autoritetin e Pejgamberit”. Por, kur Umeri e pyeti, nëse ishte i vetëdijshëm i Dërguari i Zotit për këtë, Rifa′a tha se nuk kishte dijeni. Atëherë Umeri urdhëroi emigrantët dhe përkrahësit e tij, që të mblidheshin së bashku dhe të konsultoheshin. Ata dhanë mendimin se guslli nuk ishte i nevojshëm (nëse nuk kishte ejakulim). Megjithatë, Muadhi dhe Aliu thanë se, nëse ka depërtim (penetrim) vaginal, nevojitet gusëll. Umeri u tha: “- Nëse edhe ju që keni luftuar në Bedër, nuk jeni dakord [për gjëra të tilla], atëherë do të ketë më shumë mosmarrëveshje mes atyre që do të vijnë pas jush”. Ndërsa Aliu tha: “O Komandant i besimtarëve, askush nuk do të kishte më shumë njohuri në lidhje me këto gjëra, sesa gratë e pejgamberëve”. Umeri dërgoi njerëz te Hafsa, e cila nuk dinte asgjë për këtë. Ndërsa Aisha pranoi se, nëse ka depërtim vaginal, nevojitet gusëll. Pastaj Umeri shpalli: “Nëse do të dëgjoj për ndonjërin që bën përsëri një gjë të tillë,⁴⁵ do t’i jap atij një dajak të rëndë.”⁴⁶

Si rezultat i diskutimeve të lartpërmendura, u vendos që, sipas shembullit të Pejgamberit, në fjalë dhe vepër, do të duhej të kërkohej gusël, nëse gjenitalet e bashkëshortëve kishin ardhur në kontakt, pavarësisht nëse kishte ose jo ejakulim.
Prandaj, falë përpjekjes që u bë për t’u angazhuar në këshillime të ndërsjella dhe në kërkimin e mënyrës së duhur të falë përpjekjes që u bë për t’u angazhuar në këshillime të ndërsjella dhe në kërkimin e mënyrës së duhur të sjelljes, bazuar në provat që zotëronin, bashkësia muslimane arriti njëzëri në një zgjidhje mbi çështjen e ngritur.
Fakti është se disa e kufizojnë fushën e këshillimit vetëm me çështje të zakonshme dhe çështje politike, duke lënë pas dore çështjet fetare. Vendimet e tyre lidhen me juristët individualë, administratorët dhe gjyqtarët. Në fund të fundit, shqetësimet hetimi i të cilave i delegohet një komuniteti, anëtarët e të cilit angazhohen në diskutim, debat dhe këshillim përpara marrjes së një vendimi pa dyshim do të mbahen më të shenjtë, do të akordohen me një status më i lartësuar dhe do të jenë më të aftë për t’i udhëhequr njerëzit në kurset më të urta të veprimit, sesa ato që janë lënë në diskrecionin e individëve dhe interpretimet e tyre të veçanta.

5 – Këshillimi në gjyqësor
Gjyqtari është një person që rregullon çështjet që kanë të bëjnë me pronën, çështjet e jetës dhe vdekjes, çështjet martesore dhe çështje të tjera që prekin interesat e njerëzve, dhe ankesat dhe mosmarrëveshjet. Vendimet që ai nxjerr, për më tepër, prekin të dyja palët dhe grupet e interesit, madje edhe shtetet e qeveritë. Një jurist angazhohet në arsyetime të pavarura, për të nxjerrë një vendim nga provat në fjalë. Sa për gjyqtarin, ai bën të njëjtën gjë, megjithatë i duhet ta përsërisë procesin, në lidhje me rastin konkret para tij, duke përfshirë dëshmitë që kanë të bëjnë me secilën palë të interesuar, me dimensionet e fshehura të rastit dhe rrethanat e ndjekura. Rrjedhimisht, nevoja e gjyqtarit për t’u këshilluar me të tjerët për aktgjykimin që jep, është edhe më e madhe se ajo e juristit, në lidhje me vendimin ligjor që ai nxjerr. Kjo është veçanërisht e vërtetë në rastet e mëdha dhe komplekse.
Për rastet që kanë të bëjnë me këshillimin mbi situatat për të cilat nuk ka tekst të qartë në Kuran apo Sunet, zbatohen tradita profetike dhe traditat e tjera. Natyrisht, për mosmarrëveshjet dhe rastet e tjera janë thirrur të vendosin edhe kalifët apo sahabët. Në të vërtetë, të njëjtat parime zbatohen për të gjithë ata që janë në pozitën e një sundimtari ose gjyqtari.
Kur vinte një mosmarrëveshje para Ebu Bekrit, fillimisht, ai do të shikonte në Kuran. Nëse gjente aty bazën për një gjykim, ai do të nxirrte një vendim mbi këtë bazë. Nëse nuk gjente asgjë në Kuran, shihte nëse Pejgamberi (a.s.) kishte lënë ndonjë precedent të rëndësishëm për mosmarrëveshjen. Nëse po, ai nxirrte një vendim mbi këtë bazë. Përndryshe, ai dilte dhe kërkonte këshillimin e njerëzve për këtë çështje. Nëse edhe kjo nuk i jepte përgjigje pyetjes në fjalë, thërriste udhëheqësit e dijetarët muslimanë dhe kërkonte këshillën e tyre. Nëse ata që mblidheshin binin dakord për një vendim, ai e bazonte vendimin e tij mbi këtë.⁴⁷ Për më tepër, Esh-Sha’biu ka thënë: “Nëse dikush dëshiron të adaptojë një praktikë të shëndoshë gjyqësore, le të ndjekë shembullin e Umerit, sepse ai kërkonte këshillën e të tjerëve!”⁴⁸
Umer ibn ‘Abdul-Azizi citohet të ketë thënë se “askush nuk ka të drejtë të jetë gjykatës, nëse nuk ka pesë cilësitë e mëposhtme: Të jetë i dëlirë, i butë dhe i durueshëm, i dijshëm për të kaluarën, i mësuar të kërkojë këshillë te të diturit dhe i ekuilibruar ndaj kritikave të të tjerëve”.⁴⁹ Umer ibn Abdul-Azizi njëherë i shkroi një letër Urves, ku i thoshte:
“Më keni shkruar për të më pyetur mbi praktikën e nxjerrjes së vendimeve ligjore dhe zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ligjore të njerëzve. [Ajo që munt t′ju them, është se] zemra e praktikës gjyqësore është respektimi i asaj që e gjeni në Librin e Zotit, nxjerrja e vendimeve bazuar në shembullin e vendosur nga i Dërguari i Zotit, gjykimet e dhëna nga imamët e udhëzuar drejt, si dhe këshillimet me të diturit, pikëpamjet e të cilëve mund të besohen”.⁵¹

Disa juristë mendojnë se këshillimi i një gjyqtari është i rekomanduar, por nuk kërkohet. Kjo pikëpamje mund të jetë e pranueshme, kur bëhet fjalë për raste të thjeshta dhe të drejtpërdrejta, që përsëriten rregullisht. Sidoqoftë, kur bëhet fjalë për çështje të mëdha dhe komplekse, të mbushura me paqartësi, këshillimi është një domosdoshmëri për gjykatësin kryesues. Kjo është pikëpamja e mbajtur nga shumica e juristëve. Madje Ebu Umer ibn ‘Abdul-Barri thotë:
“Në librin e tij me titull Adab ‘ul-Kudah, Esh-Shafi‘u përmend se asnjë gjyqtar nuk lejohet të lëshojë vendime, përveç rasteve kur ai është i informuar mirë … [dhe] një njeri që këshillohet me të tjerët, lidhur me pikat që nuk janë të qarta për të. Kjo është në përputhje me mësimet e Malikut dhe muslimanëve të tjerë, të përgatitur mirë në jurisprudencën islame në të gjithë botën, të cilët përcaktojnë se gjyqtarët dhe myftitë duhet të shfaqin cilësitë e lartpërmendura.⁵¹

Pra, bëhet e qartë se kërkesa që gjykatësit të angazhohen në këshillime me të tjerët, për rastet që ata i konsiderojnë të vështira, nuk është as modë kalimtare, as rezultat i ndikimeve të jashtme ndaj Islamit. Kjo mund të shihet në fjalët e Kahtan Ed-Durit, i cili pohon: “Ndikuar nga kuptimi i tyre për parimin e këshillimit dhe realizimin e rëndësisë së tij, juristët muslimanë e konsiderojnë të zbatueshëm këshillimin për autoritetin gjyqësor. Duke qenë kështu, ata pohojnë se kërkohet, ose të paktën rekomandohet, që një gjyqtar të konsultohet me të tjerët, para se të lëshojë një vendim”.⁵²
Kjo rëndësi rritet edhe nga besimi mbizotërues, se këshillimi është një çështje politike me rëndësi në sferën politike, veçanërisht në degët e tij legjislative dhe ekzekutive. Sipas këtij besimi, ai është një proces që i referohet drejtpërdrejt “këshillit këshillues”, kreut të shtetit dhe atyre që lidhen me të. Shpresoj ta korrigjoj këtë besim gjatë këtij studimi.

6 – Sistemimi i këshillimit
Deri tani, bëhet e qartë se, përveç vendosjes së parimit të këshillimit dhe tërheqjes së vëmendjes ndaj virtyteve dhe rëndësisë së tij, Islami urdhëron dhe inkurajon muslimanët të angazhohen me të në nivelin praktik. Në të njëjtën kohë, autorizon bashkësinë muslimane, që të aplikojë, sistemojë dhe përshtasë këtë parim për përdorimin në kohë, vende, fusha dhe rrethana të ndryshme, nëpërmjet përdorimit të arsyetimeve të pavarura dhe menaxhimit të mirë. Rrjedhimisht, mund të thuhet se mjetet e hollësishme praktike, me të cilat zbatohet parimi i këshillimit, për jetën e muslimanëve janë vetë subjekti i këshillimit, siç janë të gjitha çështjet organizative dhe administrative të shtetit, shoqërisë dhe komuniteteve më të vogla muslimane. Këto janë të gjitha të përfshira në përshkrimin e Zotit për bashkësinë muslimane, tek ata, “qëllimi i të cilëve (në të gjitha çështjet me interes të përbashkët) është këshillimi midis tyre”, sepse të gjitha ato janë çështje që na kërkohet t’i organizojmë, t′i përshtasim dhe të vendosim duke kërkuar një këshillë tjetër.
Në përgjithësi, mund të thuhet se çdo gjë që përfshin probabilitetin dhe dykuptimësinë dhe që, për këtë arsye, kërkon përdorimin e arsyes dhe interpretimit njerëzor, çdo gjë që tenton të nxisë polemika dhe mosmarrëveshje, gjithçka që është lënë në heshtje nga Shpallja islame dhe çdo gjë që mbahet e përbashkët mes njerëzve me anë të detyrave, të drejtave dhe interesave, është subjekt i këshillimit. Për më tepër, në të gjitha situatat, ai do të jetë së paku i rekomanduar dhe në disa raste i detyrueshëm, varësisht nga rëndësia e çështjes në fjalë dhe serioziteti i pasojave të saj për njerëzit, në marrëdhëniet e tyre me të tjerët, në jetën e tyre materiale dhe shpirtërore.

/Burimi: “Shura – Parimi kuranor i këshillimit, një mjet për rindërtim dhe reformë” Ahmad Al-Raysuni/

Referencat:

²⁸ Ibn Hajar al-’Asqalani, Fath al-Bari bi Sharh Sahih al-Bukhari (Beirut: Dar alFikr,1992), 15/184.
²⁹ Al-Muharrir al-Wajiz, 3/398
³⁰ Kuran, 33:36
³¹ Abu ‘Abd Allah ibn al-Azraq, Bada’i’ al-Silk fi ‘aba’i’ al-Mulk, ed. Ali Sami al-Nashshar (Baghdad: Manshurat Wizarat al-I’lam al-’iraqiyyah, 1977), 1/316-317.
³² Pavarësisht nga dobësia në zinxhirin e transmetimit të mbështetur në këtë traditë, përmbajtja e llogarisë është vërtetuar si e besueshme dhe autentike.
³³ Abu ‘Umer Yusuf ibn ‘Abd al-Barr, Jami’ Bayan al-’ilm wa Fadlihi wa ma Yanbaghi fi Riwayatihi wa hamlihi (Beirut: Dar al-Fikr, pa datë), 2/73.
³⁴ Sahih al-Bukhari, Libri i Thirrjes për Lutje (Kitab al-adhan), dhe al-Tirmidhi, Seksionet për Lutjen (Abwab al-salah).
³⁵ Abu Bakr ibn al-’Arabi, Al-Qabas fi Sharh Muwatta’ Malik ibn Anas, ed. Muhammad Abd Allah Walad Karim, edicioni i 1-rë (Beirut: Dar al-Gharb al-Islami, 1992), 1/194-195.
³⁶ Abu Bakr ibn al-’Arabi, Ahkam al-Kuran (Beirut: Dar al-Fikr, pa datë), 1/389.
³⁷ Një hadith apo një traditë “e mirë” është ajo, transmetuesit e së cilës nuk u afrohen në përsosmërinë morale, atyre të një tradite të shëndoshë ose autentike (Sahih).
³⁸ Një traditë autentike (Sahih) është e gjurmueshme deri te Pejgamberi dhe është dhënë nga individë të devotshëm, të njohur për integritetin e tyre. Një traditë autentike mund të jetë gjithashtu një zinxhir, transmetimi i të cilit kthehet pa ndërprerje në një nga sahabët e Pejgamberit dhe përmban vetëm transmetuesit që janë të besueshëm.
³⁹ Al-hafi ibn Hajar, Fath al-Bari, 15/284.
⁴⁰ Rajoni i referohej kohëve të hershme si al-Sham, që shtrihej nga Lumi Eufrat në verilindje, deri në al-Arish në kufirin e Egjiptit dhe nga dy malet e Tayyi në gadishullin arab verior (në jugperëndim të Dawmat al-Jandal), deri në Detin Mesdhe (Yaqut al-hamawi al-Rumi al-Baghdad, Mu’jam al-Buldan [Beirut: Dar Sadir, 1995], vëllimi 3, f. 312. (Shënim i përkthyesit).
⁴¹ Cituar nga Al-Hafidh ibn hajar in Fath al-Bari, 3/60.
⁴² Abu Bakr ibn al-’Arabi, Ahkam al-Kuran, 4/92.
⁴³ Abu Bakr al-Jassas, Ahkam al-Kuran, 2/41.
⁴⁴ Ibid.
45 Që është shprehja e mendimeve ligjore mes njerëzve, bazuar në pikëpamjen
personale të tij. [Shënim i përkthyesit].
46 Ibn Qayyim al-Jawziyyah, A’lam al-Muwaqqi’in ‘an Rabb al-’Alamin (Beirut: Dar
al-Jil, pa datë), 1/56
⁴⁷ Muhammad Ruwwas Qalaji, Mawsu’at Fiqh Abi Bakr al-Siddiq (Beirut: Dar al-Nafa’is, 1994), f. 155.
⁴⁸ Ibn Hajar al-’Asqalani, Fath al-Bari, 15/50.
⁴⁹ Ibid.
⁵⁰ Ibn ‘Abd al-Barr, Jami’ Bayan al-’ilm, 2/30.
⁵¹ Ibn ‘Abd al-Barr, Jami’ Bayan al-’ilm, 2/101.
⁵²Qahtan Abd al-Rahman al-Duri, Al-Shura bayna al-Na’ariyyah wa al-Tatbiq (Baghdad: Dar al-Ummah, 1974), f. 56.