Dr. Sedat Islami
Të dashur vëllezër!
Kohëve të fundit është rihapur debati për fenë nëpër shkolla. Është diskutuar e debatuar jo vetëm rreth futjes së saj në sistemin arsimor por edhe rreth përmbajtjes në rast se futet. A duhet të jetë mësim i fesë ose edukatë fetare, apo duhet të jetë mësim i historisë së fesë?
Nëse është menduar të futet lënda fetare për të luftuar lajthitjet në interpretimin e fesë dhe për të përhapur vlerat, virtytet dhe edukatën e shëndoshë, atëherë mësimi i historisë së feve është punë e kotë, sepse në asnjë rast dhe rrethanë nuk prodhon efekte edukative. T’iu flasësh nxënësve për historinë e feve e jo vet fetë është sikur t’iu rrëfesh për diçka që është e huaj për ta, që nuk ka të bëjë me ata, që nuk ka rëndësi primare për ta. Rrjedhimisht, kjo punë nuk ka fryte, nuk jep efekte edukative. Për këtë shkak, përmbajtja e lëndës fetare duhet të konceptohet si përmbajtje edukative dhe etike, e assesi historike.
Të dashur vëllezër!
Unë nuk jam sot këtu para jush për tu marrë me qasjet rreth këtij debati apo për të argumentuar se koncepti historik i feve si përmbajtje e kësaj lënde është i dështuar. Në vend të kësaj do të flas për efektin edukativ të fesë, do të mundohem të argumentoj në mënyrë praktike se sa është feja edukative dhe sa ndikon ajo në luftimin e çdo dukurie negative.
Për të shmangur zgjatjen e temës, si pikë të vetme do të marrë ndërgjegjen dhe kultivimin e saj nga feja.
Ndërgjegjja si pika më e lartë e pjekurisë fetare
Feja ka ardhur për ta edukuar njeriun që në raportet me veprimet e tij të ketë në konsideratë All-llahun, ose më thjeshtë që të ketë parasysh se në rast se nuk të shohin njerëzit, të sheh Zoti i njerëzve. Kjo bindje është kulmi i fesë. Kur Xhibrili [alejhisselam] e pyeti Muhammedin [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] për fenë, respektivisht për imanin, islamin dhe ihsanin, dy të parat i përshkroi si shpirt (imanin) dhe trup (islamin) ndërsa këtë të tretën, ihsanin, e përshkroi si kurorë, e tha:
“الإحسانُ : أنْ تعبدَ اللهَ كأنكَ تراهُ ، فإنْ لم تكنْ تراهُ فإنَّهُ يراكَ”
“Ihsan është që ta adhurosh All-llahun sikur e sheh sepse,edhe nëse nuk e sheh ti Atë, të sheh Ai ty!” [Transmetojnë Buhariudhe Muslimi. Teksti është i Buhariut.]
A ka fjalë më edukuese se sa kjo?
A ka parim më edukativ se sa ky?
Kjo është filozofia edukative e Islamit: të ruhesh nga veprimet e liga sepse, nëse nuk të sheh askush, të sheh All-llahu, dhe kjo mjafton.Një njeri ishte takuar me një grua në një natë. Ishin vetëm ata të dy. I shkoi mendja të bënte punë të keqe. I tha eja se nuk na sheh askush pos yjeve. Gruaja, që ia kishte frikën All-llahut, ia ktheu: Jo, na sheh Zoti i yjeve.
Pyete zemrën tënde
Edukimi fetar na formon në atë mënyrë që për të mirat dhe të këqijat të pyesin veten ose të vlerësojmë vet. Një njeri kishte ardhur tek Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] për të mirën dhe mëkatin, ose thënë më mirë për kriteret dhe mjetet se si mund t’i dallonte këto dy gjëra. Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] i tha:
“استَفْتِ نفسَك واستَفْتِ قلبَك – ثلاثًا – ؛ البِرُّ ما اطمأنَّتْ إليه النفسُ, واطمأنَّ إليه القلبُ، والإثمُ ما حاك في النفسِ وتردَّدَ في الصدرِ وإنْ أفتاك الناسُ
Pyete shpirtin dhe zemrën tënde -i tha tre herë.
Mirësia është ajo në të cilën të pushon zemra dhe të pushon shpirti, ndërsa mëkati është ai që të gërryen (shqetëson) në shpirt dhe të shkakton hamendje në gjoks, edhe nëse njerëzit të japin përgjigje (tjetër).” [Albani thotë se është hadith i shkallës hasen li gajrihi.]
Në një rast kur në njeri e pyeti se çfarë ishte besimi (vepra e mirë) e çfarë mëkati, Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] i kishte thënë:
“إذا سرَّتْك حسنتُك وساءتْك سيئتُك فأنت مؤمنٌ قال … إذا حاك في صدرِك شيءٌ فدَعْه”
“Nëse të gëzon e mira dhe të shqetëson e keqja (mëkati), ti je besimtar…kur diç të të shqetësojë në gjoks (ndihesh keq prej saj), atëherë braktise atë (sepse është mëkat). ” [Albani në Es-silsiletu-s-sahihah, 2/91, e vlerëson autentik.]
Pra, që ta dish se çfarë është e mirë apo e keq nuk duhet filozofi. Mjafton ta pyesësh veten që ta dish se ajo vepër a është e mirë apo. Nuk ndodhë që ta përgojosh, dikë apo të shpifësh për të e që ndërmend të mos sillet se je duke bërë mëkat. Po flas gjithnjë për besimtarët e sinqertë dhe të edukuar, për të cilët edhe bënë fjalë hadithi, ndryshe atyre që iu është errësuar mendja nga mëkatet, ata, All-llahu na ruajt, edhe mund të dëfrehen duke bërë mëkate e gjynahe.
Një nga kriteret e dallimit të së mirës nga e keqja është edhe:
Sillu me të tjerët ashtu siç do të sillen me ty
Të kesh ndërgjegje d.t.th. të mësohesh se në raport me tjetrin duhet të sillesh tamam ashtu siç ke dëshirë ata të sillen me ty. Thënien ‘Trajtoji njerëzit siç ke dëshirë të të trajtojnë’ më së miri e gjen në korpusin e vlerave fetare. Nëse dëshiron t’i bësh keq dikujt, atëherë përkujto se a ke dëshirë që ai persona të ta bëjë ty atë gjë. Imam Ahmedi transmeton në Musnedin e tij se një djalë i ri kishte shkruar tek Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] të kërkonte leje për të ushtruar prostitucionin…
Ishte i ri, ende i papjekur, atëherë si të vepronte me të Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem]?
T’i thotë se po bërë këtë punë të pamoralshme do të ndëshkohesh? Apo ta kërcënojë se do ta burgos ose largojë nga shteti?
Jo, Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] ishte më vizionar se që mund ta parashohim ne. Në vend të kësaj,e dhe pse ligjet mbesin ligje, deshi ta edukonte atë. Qëllimi i tij nuk ka qenë kurrë ndëshkimi i njerëzve, por edukimi dhe shpëtimi i tyre. Për këtë shkak, Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] iu drejtua:
A ke nënë?
Po- iu përgjigj.
Po motër e grua a ke?– e pyeti.
Po- iu përgjigj.
Mirë, a ke dëshirë që dikush t’i shfrytëzojë për prostitucion nënën, motrën dhe gruan tënde? – e pyeti Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem].
Tha djaloshi: Jo.
Atëherë edhe ato femrat me të cilat ti dëshiron ta bësh këtë punë të pistë janë nëna, motra ose gra të dikujt –ia ktheu Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem].
Kjo ndikoi që djaloshi të braktiste dhe të mos mendonte fare për këtë punë.
Kjo është ajo që duam dhe që synojmë.
Para ligjit ose frikës prej tij duam të edukojmë njerëz, që të kenë në hatër para së gjithash All-llahun, pastaj të formohen që në raport me të tjerët të sillen ashtu siç kanë dëshirë të trajtohen vet.
Pranim të fajësisë, jo fshehje të tij
Feja edukon shpirtin në atë mënyrë që mëkati ta brejë ndërgjegjen dhe të mos e lë të qetë kurrë derisa të pendohet. Asgjë tjetër nuk krahasohet me pendimin. Nuk janë të atillë që gëzohen sepse i shpëtuan dënimit. Jo, duke qene se Zoti i sheh, atëherë kjo është gjëja që mjafton për ata të mos ndihen të qetë derisa të shkarkohen nga kjo barrë. All-llahu ak thënë:
“يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ”
“Allahu e di shikimin e përvjedhur të syrit dhe atë që fsheh zemra.” [Gafir: 19]
Muslimi transmeton rrëfimin e Maiz bin Malikut [radijAll-llahu anhu], i cili nuk ishte ndier i qetë derisa nuk kishte marrë dënimin për veprën/mëkatin e amoralitetit. Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] tha: “Është penduar me një pendim të madh aq sa po të përpjesëtohej për banorët e Medinës do t’i mbulonte/përfshinte të gjithë.”
Mos përvetësim i asaj që nuk është e jotja
Edukata fetare e përgatit asisoj njeriun që të mos përvetësojë atë që nuk është e tij edhe pse me bishtërim të ligjit apo me interpretim të padrejtë të tij mund ta bëjë një gjë të tillë. Kjo ngase feja na mëson se po përvetësove në këtë diç me pa të drejtë, në botën tjetër do të shpërblehesh me zjarr Xhehennemi po aq sa paligjshëm ka përfituar në këtë botë. Ka thënë Profeti [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem]:
إنكُم تَخْتَصِمونَ إليَّ، ولعلَّ بعْضَكُم ألْحَنُ بِحُجَّتِهِ من بعضٍ، فمن قضَيتُ له بحَقِّ أخيهِ شيئًا بقوله، فإنما أقْطَعُ له قِطْعَةً من النارِ، فلا يأخُذها
“Ju po parashtroni ankesa tek unë dhe ndodhë që ndonjëri të jetë më bindës se tjetri, kështu, nëse unë gjykoj/ndajë për të diç sipas fjalës së tij (ndërsa ai nuk e meriton), atëherë le të mos e merr atë sepse në fakt unë ndajë për të një pjesë nga zjarri (i Xhehennemit).” [Transmeton Buhariu.]
Ndërgjegjja është mirënjohje, jo frikë
Ndërgjegjja nuk është edukim me frikë por me mirënjohje e falënderim. Nëse largohesh nga të kqijat, largohesh sepse ke turp prej All-llahut t’ia kthesh me mëkat ndërsa Ai të ka begatuar me mirësi. Kur Jusufit [alejhisselam] i propozoi për amoralitet gruaja e funksionarit të lartë të Egjiptit, ai refuzoi duke thënë:
“قَالَ مَعَاذَ اللَّـهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ”
“Kurse ai tha: “Allahu më ruajt! Metë vërtetë, Zoti im ka treguar kujdes për mua dhe, pa dyshim,keqbërësit nuk do të shpëtojnë kurrë”.” [Jusuf: 23]
Fuqia e fjalës hyjnore më e madhe se çdo ligj
Ky lloj edukimi ka fuqi më të madhe se ligji. T’ia përkujtosh njeriut Zotin është më e ndjeshme ose të paktën më edukative se t’ia përkujtosh ligjin. Dua t’iu marr vetëm një shembull krahasues ndërmjet fuqisë së fesë dhe fuqisë së ligjit në ndalimin e alkoolit. Kur Islami u shpall, alkooli ishte pije e njohur ndër arabët. Ishte madje e atillë që vetëm ideja për ta ndaluar e lërë më përpjekjet konkrete shiheshin si të pamundura. Edukimi gradual që bëri All-llahu i madhëruar duke ua përmendur efektet dhe dëmet shpirtërore dhe shoqërore të alkoolit bëri që t’i jepet fund kësaj dukurie me vetëm një fjalë:
إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّـهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ
“Vërtet, djalli me pije alkoolike dhe me bixhoz kërkon që të fusë midis jush armiqësi e urrejtje dhe t’ju shmangë nga të kujtuarit e Allahut dhe kryerja e namazit. Prandaj, a po hiqni dorë?” [El-Maide: 91]
Pra, me vetëm një fjalë “…, a po hiqni dorë?” alkooli u ndalua për të mos u diskutuar më kurrë nëse duhet lejuar apo jo, nëse duhet rishikuar ky ligj apo jo.
Në SHBA, në vitet e tridhjeta të shekullit të kaluar, ishte ndaluar alkooli me ligj. Ishin bërë përpjekje për vetëdijesim të qytetarëve për ndalimin e alkoolit por kishin dështuar. Rrjedhimisht, ishin detyruar që ta miratojnë ligjin që lejonte alkoolin.
Kjo dëshmon se fjala hyjnore që prek thellësinë e shpirtit ka ndikim më të madh se çdo ligj tjetër.
Tregimi për Ebu Mihxhen Thekafiun dhe ndikimi i fjalës në edukim
Ebu Mihxhen Eth-Thekafijj ka qenë një sahabij i nderuar.
Ishte i sprovuar me konsumimin e alkoolit.
Ishte ndëshkuar disa herë por nuk mund ta ndalte veten. Kështu që e burgosën.
E burgosi Sa’di bin Ebi Vekkasi.
Ishte beteja e Kadisijjes, një betejë e ashpër.
Ndonëse kishte bërë mëkat, zemra i vlonte nga malli që të merrte pjesë në betejeë.
Filloi beteja ndërsa ai digjej i tëri. Ishte i lidhur në pranga. Nuk mund të lëvizte. Kërkoi leje nga gruaja e Sa’dit, komandantit, duke i premtuar se nëse e lironte, ai do të luftonte dhe po qe se nuk vritej, do të kthehej vet të lidhej në pranga. Gruaja e liroi dhe Ebu Mihxheni mori pjesë duke luftuar trimërisht. Ishte i njohur si luftëtar i madh por askujt nuk i shkonte ndërmend se ishte ai sepse e dinin për të lidhur në pranga. Mbaroi beteja dhe myslimanët fituan. Ebu Mihxheni u kthye i pari dhe e lidhi veten në pranga…
Kur Sa’di u kthye në shtëpi, filloi t’i tregonte gruas për betejën, respektivisht për ushtarin e panjohur që mendonin se kishte zbritur si engjëll nga qielli.
Po të mos e dija se Ebu Mihxheni ishte i lidhur, do të thoja se ai ishte Ebu Mihxheni- i tha Sa’di gruas.
Atëherë gruaja mori guximin dhe i tregoi për rastin e Ebu Mihxhenit.
Të dashur vëllezër!
Tregimi nuk mbaron këtu. Ai, në fakt, këtu fillon. Sa’di, që kishte burgosur Ebu Mihxhenin për shkak të konsumimit të rakisë, deshi që ta edukonte me fjalë, jo me shkop. Pa se tek Ebu Mihxheni kishte gatishmëri prë të bërë sakrificë më të madhe se sa braktisja e rakisë. U afrua tek Ebu Mihxheni dhe duke ia zgjedhur prangat i tha: Çohu dhe bë ç’të duash se pasha All-llahun më kurrë nuk do të ndëshkoj për konsumim të rakisë!
Kjo fjalë i erdhi si kamxhiku më i rëndë Ebu Mihxhenit. Deri më tani kam pirë e më keni ndëshkuar ndërsa tash e tutje, pasha All-llahun nuk do ta pi më kurë- tha Ebu Mihxheni. [Tregimin e ka përmendur Ibni Haxheri në El-isabetu fi temjizi-s-Sahabeh (4/173-174) dhe Ibni Kethiri në El-bidaje ve-n-Nihaje (9/632-633). ]
Përfundim
Të dashur vëllezër!
Duke futu edukatën fetare në shkolla, ne do të nxjerrim gjenerata që përpara ligjit frikën do t’ia kenë Zotit dhe rrjedhimisht do të jenë jo vetëm besimtarë të devotshëm por edhe qytetarë të ndershëm!
