Fanatizmi, imitimi dhe arbitrimi i mendimeve të njerëzve
Ndoshta e kemi zgjatur duke i përmendur këto defekte të njerëzve që janë nisur në rrugën e mësimit të dijeve fetare, mirëpo këto mësime dhe sqarime synojnë tërhjekjen e vërejtjeve atyreve që duhet të jenë lider fetar i popullit, atyreve që duhet të mbajnë shëndetin shpirtëror të popullit dhe ta çojnë atë përpara në këtë sferë. Andaj nëse mjeku gabmisht mëson medicinën, çfarë shëndeti të një populli kërkojmë, nëse profesorët gabimisht i kanë mësuar mësimet e tyre çfarë kuadrosh do të presim, gjithashtu nëse edhe kuadri fetar gabimisht arsimohet dhe nga këto defekte nuk shërohet çfarë zhvillimi të jetës fetare presim?!
Shejh Reshid Rida, në fillimin e librit të tij “Uniteti islam dhe vëllezëria fetare” e paraqet këtë konstatim:
“Përmirësimi nuk mund të realizohet në mungesë të davetit, daveti nuk mund të bëhet në mungesë të fakteve dhe argumenteve, kurse argumenti nuk qëndron në prani të imitimit, sepse mbyllja e derës së taklidit, imitimit dhe hapja e derës së analizës, argumentimit dhe hulumtimit shkencor është princip i çdo përmirësimi”.
Pastaj Shejh Reshid Ridaja i paraqet disa raste të divergjencave mes muslimanëve në çeshtje shumë të vogla dhe pastaj përmend disa raste të dallimeve të cilat kanë shpier deri te zënkat dhe grindjet mes muslimanëve hanefit dhe shafiit për çeshtje shumë të imta, sikurse është leximi i fatihasë në namaz nga xhemati, lëvizja e gishtit në teshehud, ndalimi i martesës mes hanefive dhe shafiitëve mes tyre, etj.
Këto raste janë manifestim i fanatizmit, dëmtim i muslimanëve dhe përçarje e tyre për shkak të ideve ixhtihadore dhe janë në kundërshtim me tolerancën e madhe të selefit (Shiko: “Uniteti Islam dhe vëllezëria fetare”, fq. 131).
All-llahu, subhanehu ve teala, ka vendosur me një vendim të prerë dhe eksplicit mbi ata që kundërshtojnë vendimin e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, duke thënë:
“Për Zotin tënd jo, ata nuk janë besimtarë (të asaj që të zbriti ty as të asaj para teje) derisa të mos zgjedhin ty për të gjykuar në atë konflikt mes tyre, e pastaj (pas gjykimit tënd) të mos ndiejnë pakënaqësi nga gjykimi yt dhe (derisa) të mos binden sinqerisht”. (En-Nisa: 65).
“All-llahu, subhanehu ve teala, është betuar në Vetveten e tij se ata që nuk e marrin për gjykatës në çeshtjet dhe divergjencat e tyre Muhammedin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe pastaj këtë gjykim të tij nuk e pranojnë me vështirësi dhe zemërngushticë, por janë dakord dhe i nënshtrohen atij”. (Shiko: “Komentin e Nunijes së Ibën Kajimit”, 1/ 259).
Kapja fanatike për mendimet e njerëzve çdo herë do të jetë shkak për divergjencën e muslimanëve, kurse kjo divergjencë ka shkaktuar shumë dëme ndaj atyreve që kanë publikuar mendimin dhe qëndrimin e tyre. Kjo ka qenë shkak që një dijetar ta përpilon këtë poezi, ku mes tjerash thotë:
Nëse më pyesin për medhehbin tim, nuk e tregoj
E fshehi sepse fshehja mua më shpëton
Nëse them se hanefi jam, ata do të thonë
Unë lejoj birën, kurse bira haram është
Nëse them se maliki jam, ata do të thonë
Lejoj mishin e qenit, kurse ata kështu janë
Habitem me këtë kohë dhe njerëzit e sajë
Askush nga gjuhëet e njerëzve nuk shpëton
Unë mbeta vonë, kurse shumë njerëz ecën para
Edhe pse ata nuk dinin, kurse unë dija.
Shokët e Muhammedit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ishin shembylli i besimtarëve që vijuan në pasimin e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ecjes pas hapave të tij dhe kapjen për metodën e tij. Pas tyre erdhën tabiinët, që hapëruan në këtë rrugë dhe vijuan pas tyre pasuesit e tabiinëve, etbau tabiinët. “Pas tyre erdhën pasardhës të cilët e e përçanë fenë, u bënë grupe dhe parti, kurse secila parti i gëzohej mendimit dhe qëndrimit të vet. Ata u përçanë copë më copë, kurse të gjith te All-llahu do të kthehen. Fanatizmin medhhebor e bënë fe të tyre dhe kapital me të cilin tregtonin, kurse disa të tjerë u bindën me taklid dhe imitim të verbër, duke thënë:
” Ne i gjetëm të parët tanë në këtë fé dhe ne jemi të orientuar gjurmëve të tyre”. (Ez-Zuhuruf: 23). Të dy këto grupe ishin larg pasimit të vërtetës që duheshte të pasohet, kurse Kur’ani u lexonte atyreve këto versete:
“Nuk është (shpëtim) sipas shpresave tuaja as sipas shpresave të ithtarëve të librit “. (En-Nisa: 123).
Imam Shafiu, All-llahu ia shenjtëroftë shpirtin ka thënë: “Muslimanët kanë rënë në ujdi, në ixhma, se atij që i bëhet i qartë suneti i Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, nuk i takon ta lë për shkak të fjalës së dikujt”.
Ebu Omeri, rahimehull-llah, dhe dijetarët tjerë kanë thënë: “Njerëzit kanë rënë në ujdi, në ixhma, se mukalidi, imitatori, nuk llogaritet prej dijetarëve, sepse dija është njohja e hakut, të vërtetës me argumentet e tija”.
Kështu është sikurse ka thënë Ebo Omeri, rahimehull-llah, sepse njerëzit nuk kanë dallim për sa i përket faktit se dija është njohja që vjen nga argumentet, kurse pa argumente është taklid dhe imitim.
Këto dy ixhmaja, konsenzuse, nënkuptojnë nxjerjen e atij që është fanatik pas epshit dhe imituesit të verbër nga rrethi i dijetarëve dhe kanë rënë nga kjo gradë, sepse ata që janë mbi ta, i kanë plotësuar kushtet për të qenë në mesin e dijetarëve, pasiqë dijetarët janë trashëgimtar të pejgamberëve, kurse pejgamberët nuk kanë lënë në trashëgimi dinar e dirhem, por kanë lënë dijen, andaj ai që ka marë këtë hise, ai ka marë hisen e lumtur. Si ka mundësi të jetë trashëgimtar i Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ai që punon pa lodhur dhe raskapitet në refuzimin e asaj që na ka mësuar Pejgamberi pëer shkak të fjalëve të atij që e imiton dhe pason?! Ai harxhon orët e ymrit të tij në fanatizëm dhe epsh, kurse nuk është duke hetuar se është duke i harxhuar kot?!
Tallahi, betohem në All-llahun, se kjo është një sprovë e cila është përhapur shumë dhe i ka verbëruar njerëzit, i ka goditur zemrat me goditje vdekjeprurëse, në këtë gjendje rriten të vegjlit dhe plaken pleqët, andaj Kur’ani është braktisur dhe flakur. Normalisht se kjo që ka ndodhur ka ndodhur me Caktim të All-llahut dhe është i regjistruar në Librin e All-llahut. Kjo gjë përhapi me të madhe sprovën dhe belanë, saqë shumica e njerëzve vetëm këtë gjë dinë dhe vetëm këtë gjë e konsiderojnë dije, kurse ai që e gjurmon hakun në vendin e tij, ai është fitneçi, ai që i jep këtyre gjërave më shumë përparësi është i dështuar, ai që rrugën e tyre e kundërshton gjen para tij të vënduara kurthe të ndryshme, i bëjnë llojlloj padrejtësishë, i sulmojnë nga harku i injornacës, padrejtësisë dhe inatit dhe u thonë shokëve të tyre atë që Faraoni ua tha popullt të vet:
” unë kam frikë se po ua ndryshon fenë tuaj, ose po nxit trazira në vend!”. (Gafir: 26).
Andaj ai që e vlerëson veten dhe nderon meriton që mos ti shikon këta njerëz dhe të mos dakordohet me atë që kanë ata. Nëse ngritet dikund flamuri i sunetit i përvjelë krahët për atje dhe nuk frenohet me ta, sepse për shumë shkurtë kohë do të dalin ata që janë në var, do të shpaloset ajo që është n gjoks, do të barazohen këmbët e krijesave në qëndrim para All-llahut, secili njeri do të sheh para vetes atë që ka bërë për këtë ditë, do të ndodh dallimi mes atyreve që janë në hak dhe atyreve që kanë qenë në të kotë, kurse ata që kanë kthyer shpindën Kur’anit dhe Sunnetit do të kuptojnë se kanë qenë gënjeshtarë”. (shiko: “A’lamul-Muvekiinë”, 1/7).
Kur i thërrasim njerëzit të kapen për Kur’an dhe Sunnet, dikush mendon se me këtë thirrje ne i eliminojmë mendimet e dijetarëve dhe i anashkalojmë gjurmët e tyre, mirëpo kjo nuk qëllimi nuk është kjo dhe duhet bërë dallim mes insistimit në pasimin e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe eliminimit të mendimeve të dijetarëve.
Dallimi mes insistimit në pasim të Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe eliminimit të mendimeve të dijetarëve
Insistimi në pasimin e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, domethënë mosdhënia përparësi asnjë fjale dhe asnjë mendimi para fjalës së Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, andaj ne fillimisht duhet të shikojmë hadithin që kemi para, a është i saktë e pastaj të kuptojmë domethënien e këtij hadithi, dhe kur të bëhet i qartë për ty ky hadith, asesi nuk duhet ta lëshoh veprimin me këtë hadith edhe nëse të kundërshtojnë mbarë njerëzit.
E pamundshme është që krejt umeti të pajtohen në kundërshtim të asaj që ka ardhur nga Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Gjithsesi se në mesin e umetit do të ketë njerëz që kanë thënë atë që ka ardhur në hadith të Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, edhe pse ti ndoshta nuk e di këtë gjë. Andaj mosdijen tënden për atë se dikush ka marrë qëndrim sipas këtij hadithi nuk duhet ta bësh argument kundër All-llahut dhe Pejgamberit, por vepro sipas argumenteve dhe mos u ligështo në këtë drejtim, sepse sigurisht se dikush nga dijetarët e umetit ka thënë sipas këtij qëndrimi.
Krahas kësaj ne duhet të ruajmë pozitën e dijetarëve, ti duam ato dhe të besojmë se ata duhet nderuar dhe se ixhtihadi i tyre është besnik dhe me të synojnë ta ruajnë fenë dhe rregullat e fesë. Veprimet dhe mendimet e tyre rrotullohen mes një shpërblimi, dy shpërblimeve dhe faljes.
Mirëpo kjo vepër asesi nuk duhet të shkakton eliminimin e argumenteve dhe dhënia përparësi mednimit të tyre para teksteve të shpalljes për shkak të dyshimit se ata janë më të ditur se ti. Nëse kështu mendon, atëherë dije se ai që vepron sipas argumenteve është më i ditur se ti, andaj pse nuk pajtohesh me te, nëse je i sinqertë?!
Ai që mendimet e dijetarëve i krahason me argumentet e sherijatit dhe sipas tij i peshon dhe refuzon ato që i refuzojnë argumentet, kjo nuk është eliminim i mendimeve të tyre e as cenim të autoritetit të tyre, përkundrazi, ai është pasues i tyre, sepse të gjith ata këtë e kanë urdhëruar. Pasuesi i vërtetë i tyre është ai zbaton porositë e tyre jo ai që u kundërshtohet. Kunërshtimi i tyre për një çeshtje që është në kundërshtim me argumentet është më i lehtë se sa kundërshtimi i një rregulli gjeneral, në të cilin kanë urdhëruar
Kjo e sqaron dallimin mes imitimit të një dijetari në të gjitha mendimet e tija dhe mes përfitimit nga mendimi i tij dhe ndriçimi me dritën e dijes së tij. I pari e mer mendimin e tij pa shikuar në te dhe pa kërkuar argumentin e tij nga Kur’ani dhe Sunneti, por e bën këtë sikur litari që vëndohet në qafë për tu tërhjekur kah do ai, kurse i dyti përfiton nga kuptimi i tyre dhe ndriçohet me dritën e dijes së tyre për të arritur te Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Ata i ka sikur udhërrëfyes të parë, e kur të arrijë te Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, atëherë i mjafton udhërrëfimi i Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe nuk ka nevojë për udhërrëfyes tjetër. Nëse një njeri orientohet me yjet për drejtimin e kibles, kur ta sheh Qabën, ai nuk ka më nevojë për orientim me yjet.
Imam Shafiu, rahimehull-llah thotë: “Muslimanët kanë rënë në ujdi, në ixhma, se atij që i bëhet i qartë suneti i Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, nuk i takon ta lë për shkak të fjalës së dikujt”. (Shiko: “Er-Ruh”, fq. 356).
Kujdesi i Imamëve për kapjen për argument
Imamët kujdeseshin me të madhe dhe insistonin që pasuesit e tyre të mos i pasojnë pa e njohur argumentin e tyre dhe në shumë vende kanë deklaruar se medhhebi i tyre është hadithi i vërtetë.
Shejh Albani, rahimehull-llah, në librin e tij “Forma e Namazit” ka sjellur shumë thënie të katër imamëve, radijall-llahu anhum, se është obligim pasimi i Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe braktisja e çdo gjëje që i kundërshtohet kësaj vepre.
Ai mes tjerash thotë:
“Thëniet e imamëve në lidhje me pasimin e sunnetit dhe me mospërfilljen e pikëpamjeve të tyre që kundërshtojnë atë
Do të ishte e dobishme t’i japim disa thënje këtu, se ndoshta kjo do t’i rikujtojë dhe do t’i këshillojë ata që pasojnë mendimin e Imamëve – madje të atyre që janë në shkallë më të ulët se Imamët – verbërisht , duke ngulmuar në medhhebet ose pikëpamjet e tyre, sikur këto të kishin zbritur nga qielli! Por All-llahu, i Gjithëfuqishmi dhe i Lartësuari thotë:
“Përcillni (o njerëz!) shpalljen të dërguar nga Zoti juaj dhe mos merrni dikë tjetër për mbrojtës dhe shokë pos Atij. Por pak ka prej jush që rikujtojnë këshillën.” (El-A’raf: 3).
1) Ebu Hanife, rahimehull-llah
I pari prej tyre është Imami Ebu Hanife En-Nu’man ibën Thabiti, rahimehull-llah, shokët e të cilit kanë përcjellur nga ai thënie të ndryshme dhe shprehje të shumta, të gjitha këto shpënë në një gjë, e kjo është: domosdoshmëria për të pranuar Hadithin dhe për të hequr dorë nga ndjekja e mendimit të imamëve që e kundërshtom atë:
1. “Nëse vërtetohet se një hadith është sahih, atëherë ai është medhhebi im.”
2. “Nuk i lejohet askujt që t’i pranojë pikëpamjet tona, nëse nuk e di se ku i kemi marrë ato”
Në një transmetim, “është e ndaluar për dikë, që nuk e njeh argumentin tim, të sjellë gjykime duke u bazuar në fjalët e mia.”
Një transmetim tjetër shton, “Sepse ne jemi njerëz: e themi një gjë një ditë dhe e tërheqim atë ditën tjetër”.
E në një anë tjetër, “Mjer për ty, o Jakub! Mos shkruaj çdo gjë që dëgjon prej meje, se ndodh që ta mbaj një mendim sot, dhe ta hedh poshtë të nesërmen, ose të mbaj një mendim nesër e ta hedh poshtë pasnesër.”
3. “Kur them diç që kundërshton librin e All-llahut të Lartësuar ose atë që është transmetuar nga i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, atëherë mos e përfillni fjalën time.
2) Malik ibën Enesi, rahimehull-llah
Sa i përket Imamit Malik ibën Enes, ai ka thënë:
1. “Vërtet, unë jam vetëm një i vdekshëm: bëj gabime (nganjëherë) dhe kam të drejtë (nganjëherë). Prandaj vështroni mendimet e mia: gjithë atë që pajtohet me Librin dhe Sunnetin pranojeni, dhe gjithë atë që nuk pajtohet me Librin dhe Sunnetin mos e përfillni.”
2. “Secilit pas të Dërguarit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, do t’i refuzohen dhe do t’i pranohen thëniet e tij – jo edhe të të Dërguarit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem.”
3. Ibën Vehbiu ka thënë: “Kam dëgjuar kur Maliku është pyetur për pastrimin midis gishtërinjve të këmbëve gjatë abdestit. Ai tha: “Njerëzit nuk janë të detyruar ta bëjnë këtë.” Nuk iu afrova derisa turma u pakësua, e atëherë i thashë: “Ne dijmë një sunnet në lidhje me këtë.” Ai tha: “E çfarë është ai?”. Unë i thashë: “Na kanë rrëfyer Lejth ibën Sa’di, Ibën Lehi’a dhe Amër ibën el-Harithi nga Jezid ibën Amër El-Me’afiriu, e ky nga Abdurr-Rrahman Al-Hubuliu, ky nga El-Mustevrid ibën Shaddad Al-Kurashiu, i cili ka thënë: “Kam parë të Dërguarin e All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, duke fërkuar me gishtin e tij të vogël mes gishtërinjve të këmbëve të tij.” Ai tha: “Ky hadith është i mirë; Nuk kam dëgjuar për të fare deri më tash.” Pas kësaj, e dëgjova duke u pyetur për të njëjtën gjë, e ai urdhëronte fërkimin mes gishtërinjve të këmbëve.”
3) Shafiu, rahimehull-llah,
Sa i përket imam Shafiut, citimet nga ai janë më të shumtat dhe më të bukurat ndërsa pasuesit e tij qenë më të mirët në ndjekjen e tyre:
1. “Sunnetet e të Dërguarit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, sikurse që mbërrijnë, ashtu edhe i ikin secilit prej nesh. Prandaj, sa herë që e them një mendim ose formuloj ndonjë parim, në kundërshtim me atë që ekziston nga i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ateherë pikëpamje e saktë është ajo çka i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thënë, dhe ajo është pikëpamje imja.”
2. “Muslimanët janë pajtuar njëzëri që nëse një sunnet i të Dërguarit të All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, i është qartësuar dikujt, nuk është e lejuar për të që ta lë atë për fjalët e ndokujt tjetër.”
3. “Nëse gjeni në shkrimet e mia diçka në kundërshtim me Sunnetin e të Dërguarit të All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, atëherë flitni duke u bazuar në Sunnetin e të Dërguarit të All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe lini atë që unë kam thënë.”
Në një transmetim thuhet: “… atëherë pasojeni atë (sunnetin) dhe mos shikoni në thëniet e askujt.”
4. “Nëse vërtetohet se një hadith është sahih, atëherë ai është medh-hebi im.”
5. “Ju keni më shumë se unë njohuri për Hadithin dhe transmetuesit, prandaj kur një hadith është sahih, më informoni për të, qoftë ai nga Kufa, Basra a Siria, që kështu ta marrë atë pikëpamje të hadithit, përderisa ai është i vërtetë.”
6. “Në çdo çështje, për të cilën Njerëzit e Hadithit gjejnë një transmetim nga i Dërguari i All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, të jetë sahih, i cili është në kundërshtim me atë që unë kam thënë, atëherë unë tërhiqem nga mendimi im, qoftë gjatë jetës sime, qoftë pas vdekjes.”
7. “Nëse më shihni duke thënë diçka dhe në kundërshtim me të është transmetimi autentik nga i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, atëherë ta dini se më ka lënë mendja.”
8. “Për çdo gjë që them, nëse ekziston diçka autentike nga i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e kundërt me fjalët e mia, atëherë hadithi i të Dërguarit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, vjen në rend të parë, prandaj mos e pasoni mendimin tim.”
9. “Çdo hadith nga i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, është gjithashtu pikëpamje imja, edhe nëse ju nuk e dëgjoni atë nga unë.”
4) Ahmed ibën Hanbeli, rahimehull-llah
Sa i përket Imam Ahmedit, ai ka qenë më i shquari në mesin e imamëve në përmbledhjen e Sunnetit, duke iu përmbajtur atij aq shumë, saqë “ai madje nuk pëlqente të shkruhej libri që do të përmbante deduksione dhe mendime”. Për këtë shkak ai ka thënë:
1. “Mos e pasoni mendimin tim; as atë të Malikut, as të Shafiut, as të Evzaiut, e as të Thevriut, por merrni nga kanë marrë ata.”
Në një transmetim: Mos kopjo Dinin tënd nga asnjëri prej këtyre, por çdo gjë që vjen nga i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe Shokët e tij merreni atë; pastaj nga trashëgimtarët e tyre, ku njeriu mund të zgjedhë.”
Njëherë ai ka thënë: “Ndjekja nënkupton që njeriu të pasojë atë që ka ardhur nga i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe nga Shokët e tij, pas trashëgimtarëve ai ka zgjedhje.”
2. “Mendimi i Evzaiut, mendimi i Malikut, mendimi i Ebu Hanifes: të gjitha këto janë mendime dhe janë të barasvlershme në sytë e mi. Megjithatë, argumenti është në transmetime (nga i Dërguari, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe Shokët e tij).”
3. “Kushdo që refuzon një hadith të të Dërguarit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ai është buzë shkatërrimit.”
Këto janë thënjet e imamëve- All-llahu, subhanehu ve teala, qoftë i kënaqur prej tyre- që urdhërojnë të kapemi për hadith dhe na ndalojna nga imitimi i tyre pa argument, edhe janë aq të qarta saqë skanë nevojë për polemika dhe komentime të ndryshme. Andaj, ai që kapet për çdo sunnet, edhe pse jane ndoshta në kundërshtim me thënjet e imamëve, nuk bjer ndesh me medhhebin e tyre, as që ka dalur nga metoda e tyre, por është pasues i tyre, i kapur për litarin më të fortë, i cili kurrë nuk këputet. Kurse nuk është kështu situata me atë që e len pas shpinde veprimin me sunnet, vetëm e vetëm pse vjen ndesh me thënjet e tyre, ky me këtë gjest tregon mosrespekt ndaj tyre dhe kundërshton thënjet e tyre që i përmendëm pak më parë, kurse All-llahu, subhanehu ve teala, thotë:
“Nuk janë besimtarë të vërtetë, përderisa të të bëjnë gjykatës në të gjitha mospajtimet e tyre dhe të mos lënë asnjë kundërshtim në zemrat e tyre ndaj vendimeve tua, por duke i pranuar ato me bindje të plotë.” (En-Nisa: 65)
Ai po kështu thotë:
“Le të ruhen ata të cilët kundërshtojnë urdhërat e të Dërguarit, se mos u vjen ndonjë telashe ose ndonjë dënim i hidhur mbi ta.” (En-Nur: 63).
Dallimi mes taklidit dhe pasimit
Imam Ibën Abdul-Beri, rahimehull-llah, thotë:
“All-llahu, azze ve xhel-le, thotë:
“Ja pra, Ne nuk kemi dërguar para teje pejgamber në ndonjë vendbanim, që të mos i ketë thënë paria e begatshme e tij: “Ne i gjetëm të parët tanë në këtë fé dhe ne jemi të orientuar gjurmëve të tyre”. Ai tha: “A edhe nëse u kam sjellë rrugë më të mirë nga ajo që i gjetët të parët tuaj?” Ata thanë: “Ne nuk i besojmë asaj me çka ju jeni dërguar!”. (Ez-Zuhruf: 23- 24).
Pasimi i prindërve të tyre ishte shkaku që i pengoi të pranojnë udhëzimin, duke thënë:
“Ne nuk i besojmë asaj me çka ju jeni dërguar!”.
Për këta dhe të ngjajshmit me ta, All-llahu, azze ve xhel-le, ka thënë:
“Krijesat (gjallesat) më të dëmshme te All-llahu janë ata të shurdhëtit (që nuk dëgjojnë të vërtetën) memecët (që nuk e thonë të drejtën) të cilët nuk logjikojnë”. (El-Enfal: 22).
“Dhe (sikur të shihnin) kur do të largohen ata që u prinin prej atyre që i ndiqnin (paria largohet prej atyre që u shkuan pas), e të gjithë e shohin dënimin dhe këputen lidhjet e tyre. E Ata, të cilët u patën shkuar pas do të thonë: “Ah, sikur të na lejohej një kthim (në Dunja) e të largohemi prej tyre (prijësve) siç u larguan ata tash prej nesh”! Kështu All-llahu do t’ju paraqesë veprat që janë dëshpërim për ta, e ata nuk kanë të dalë prej zjarrit”. (El-Bekare: 166- 167).
All-llahu, subhanehu ve teala, duke qortuar jobesimtarët thotë:
“Ç’janë këto statuja që i adhuroni?” Ata thanë: “I gjetëm të parët tanë, që po i adhuronin”. (El-Enbija: 52- 53).
” ne i dëgjuam udhëheqësit tanë dhe të parët tanë, por ata na shmangën nga rruga e drejtë”. (El-Ahzab: 67).
Ka shumë ajete të këtilla në Kur’an, ku qortohet imitimi i prindërve dhe liderëve. Dijetarët këto ajete i kanë marrë si argument për asgjësimin e taklidit, imitimit, kurse fakti se ata kanë qenë jobesimtarë nuk ka qenë pengesë për dijetarët që ti marin ato ajete si argument, sepse përgjajësimi nuk bëhet në aspektin e kufrit dhe besimit të atyre, por mes dy taklideve dhe pa argument të imituesit. Nëse një njeri imiton diken në kufër, tjetri në mëkat, e i treti në ndonjë çeshtje të dynjasë dhe gabon, secili prej tyre qortohet për imitimin e verbër, sepse të gjitha këto forma të imitimit i ngjajnë njëra tjetrës edhe nëse dallojnë mëkatet.
All-llahu, azze ve xhel-le, thotë:
“All-llahu nuk e humb një popoull pasi që ta ketë udhëzuar atë, para se t’ju sqarojë atyre se prej çka duhet ruajtur. “. (Et-Teube: 115).
Këto argumente që i përmendëm e asgjësojnë taklidin dhe na bëhet obligim ti dorëzohemi rregullave bazore të cilave duhet tu dorëzohemi, e ato janë: Kur’ani dhe Sunneti, ose gjërat që kanë kuptimin e tyre me argument përmbledhës që e sqaron këtë gjë”. (Shiko: “A’lamul-Muvekiin”, 2/131- 132).
Ka shumëçka të thuhet në lidhje me taklidin, mirëpo nuk na lejon rasti të zgjërohemi më shumë, mirëpo ai që dëshiron të dijë më shumë rreth taklidit dhe argumentet e dijetarëve rreth kësaj çeshtje le ti referohet librit ” A’lamul-Muvekiin”, vëllimi i dytë, nga faqeja 129 e deri në faqe 191, aty do të gjen sqarime të shumta dhe përgjigje të shumë dilemave që lindin në këtë drejtim.
Imamët dhe kundërshtimi i hadithit
Askush nga imamët e dalluar, radijall-llahu anhum, nuk kanë kundërshuar qellimisht Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, në asnjë gjë që është vërtetuar se ai e ka thënë, madje të gjith ata kanë deklaruar se hadithi i vërtetë është medhhebi i tyre dhe se nëse e kundërshton ndonjë hadith të saktë të Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, do të kthehen nga ai qëndrim qoftë gjallë apo i vdekur.
Nëse eventualisht ndodh kundërshtimi, ai do të ndodh për shkak të aryseve që i ka përmendur Shejhul-Islam Ibën Tejmiu, rahimehull-llah, në librin e tij “Shfajësimi i Imamëve”, ku mes tjerash thotë:
“Duhet të dihet se asnjë imam, i pranuar nga umeti gjeneralisht, nuk kundërshton Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, qëllimisht, në ndonjë synet, qoftë i vogël ose i madh, sepse të gjith ata janë të pajtuar bindshëm se pasimi i Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, është obligativ dhe se fjala e secilit përpos Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, mirret dhe braktiset, mirëpo nëse ka ndonjë fjalë apo mendim i ndonjërit prej imamëve, kurse hadithi i vërtetë është në kundërshtim me te, doemos duhet të ketë patur arsye për braktisjen e veprimit me te.
Të gjitha këto arsye janë tre kategori:
1- Mosbesimi se këtë e ka thënë Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem.
2- Mosbesimi se me këtë hadith ka synuar këtë çështje.
3- Besimi se kjo dispozitë është e abroguar”. (Shiko: Reful Melam An Eimetil-A’lam”, fq. 12).
Një dilemë dhe përgjigjeja për te
Dikush mund të thotë: Eliminimi i taklidit, imitimit është angazhim i njerëzve me detyrë që nuk mund t’i durojnë, sepse secili njeri nuk është dijetar dhe secili njeri nuk ka aftësi për të nxjerur vendime, për të argumentuar dhe për ti shikuar argumentet.
Si përgjigje të kësaj dileme themi:
Një: Mëshira e All-llahut ndaj nesh është shkak që All-llahu nuk na ka ngarkuar me taklid, imitim, sepse po të ngarkonte me këtë detyre do të dëmtoheshin gjërat dhe do të humbte interesi ynë, sepse ne nuk do dinim cilin myfti dhe fakih duhet ta imitojmë dhe pasojmë verbërisht, kur ata janë me qindra, madje numrin e tyre nuk e di askush përpos All-llahut, sepse muslimanët kanë mbushur lindjen dhe perendimin, veriun dhe jugun, kurse Islami, falënderojmë All-llahun për këtë, është përhapur në çdo vend.
Po të na detyronte me taklid, me këtë do të binim në vështirësitë dhe prishjen më të madhe, sepse do të na obligonte me lejimin dhe ndalimin e të njejtës gjë, detyrimin dhe mosdetyrimin e të njejtës gjë, sepse këtë e sjell taklidi i secilit dijetar. Nëse detyrohemi me taklidin e dijetarit më të ditur, atëherë më lehtë do të kishim të mësojmë Kur’anin dhe Sunnetin se sa të mësojmë se kush është më i dituri dhe kush i plotëson kushtet që duhet ta pasojmë. Kjo gjë është e rëndë për dijetarin e thelluar në dije, e jo më për njeriun e thjeshtë. Nëse na detyron të pasojmë vetëm dikend dhe kjo të ndodhë sipas dëshirave dhe epsheve tona, atëherë feja do të bëhej pasuese e dëshirave, përzgjedhjeve dhe epsheve tona, e kjo është koka e të pamundshmes fetarisht. Atehërë konkludojmë se kjo gjë doemos duhet ti referohet atij që na ka urdhëruar All-llahu të pasojmë fjalën e tij dhe ta marin fenë nga gjuha e tij, e ai është Muhammed ibën Abdullahu, Resulull-llahu, besniku i shpalljes së All-llahut, argumenti kundër njerëzve, kurse këtë pozitë All-llahu nuk i ka dhënë askujt përpos tij.
Dy: Analiza dhe hulumtimi sjellin përmirësimin e gjërave e jo shkatërrimin e tyre.
Tre: Secili prej nesh është urdhëruar t’i beson asaj që lajmëron Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe ta respekton në atë që urdhëron, kurse kjo nuk mund të ndodh nëse nuk e njohim urdhërin dhe lajmet e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Këtë obligim nuk i ka bërë All-llahu umetit për asgjë tjetër përpos që të ruhet feja dhe dynjaja, kurse neglizhimi i kësaj gjëje e humb interesin dhe na e sjell dëmin. Dynjaja shkatërrohet me injorancë, kurse ndërtohet me dije. Nëse në një vend përhapet dija, pakësohet e keqeja, kurse nëse në një vend pakëoshet dija, shtohet e keqeja. Ai që nuk di këtë, atij All-llahu nuk i ka dhënë nur.
Imam Ahmedi, rahimehull-llah, ka thënë:
“Po të mos ishte dije, njerëzit do të jenë sikur kafshët”.
Gjithahtu ka thënë:
“Njerëzit më shumë kanë nevojë për dije se sa për ushqim dhe pije, sepse për ushqim kanë nevojë një apo dy herë në ditë, kurse për dije kanë nevojë çdo herë”.
Katër: Secili musliman e ka obligim ti dijë dispozitat që kanë të bëjnë me te dhe nuk ka nevojë ti dijë gjërat që nuk ka nevojë ti dijë dhe me këtë nuk humbet interesi i krijesave e as asgjësimi i jetesës së tyre. Sahabet edhe punonin për dynja dhe ishin ulema, dijetarë.
Pesë: Dija e dobishme është ajo që na e ka sjellë Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e jo ajo që është prodhim i mendjeve dhe supozimet apo teoritë e ndryshme, andaj mësimi dhe nxënja e tyre është më lehtë për njeriun, sepse All-llahu, azze ve xhel-le, ka thënë:
“Ne Kur’anin e bëmë të lehtë për të kuptuar, a ka ndokush që merr këshillë?”. (El-Kamer: 22).
Transmeton Buhariu në Sahihun e tij se Matar Veraku ka thënë: “A ka ndonjë nxënës dije që të ndihmohet nga All-llahu”. E nuk ka thënë e ti humbin interesat e dynjasë dhe jetesës së tij.
Të rënda për tu mësuar janë mendimet, teoritë dhe filozofitë e njerëzve, rregullat dhe parimet që nuk i ka zbritur All-llahu, të cilat zmadhohen dhe shtohen, kurse feja është në tëhuajësim dhe pakësim. All-llahu na ndihmoftë”. (Shiko: “A’lamul-Muvekiin”, 2/ 181- 182).
Nga kjo që paraqitem dhe nga ajo që nuk arritëm ta ofrojmë në këtë shkrim del në shesh se musliman e ka obligim ta mer fenë nga burimet e veta, Kur’ani dhe Sunneti, të vërtetën ta argumenton me argumente nga Kur’ani dhe Sunneti, ta flak fabatizmin dhe taklidin, sepse çdo e mirë qëndron në pasimin e ta prave tanë, kurse çdo e keqe në shpikjen e gjërave të reja në fe.
All-llahu na dhashtë dije të dobishme dhe vepra të mira, sinqeritet në fjalë dhe vepra dhe kuptim të shëndoshë të fesë. Amin.
Bekir Halimi
vijon: “Nxitimi për të dhënë fetva”
Bekir Halimi,
9.12.2006
