Falënderimi i takon All-llahut. Atë e
falënderojmë dhe prej Tij falje dhe ndihmë kërkojmë. Kërkojmë mbrojtje nga
All-llahu prej të këqijave të vetvetes dhe të veprave tona. Kë e udhëzon
All-llahu s’ka kush e lajthit dhe kë e largon nga rruga e vërtetë, s’ka kush e
udhëzon. Dëshmoj se s’ka hyjni tjetër përveç All-llahut , i Cili është Një dhe
dëshmoj se Muhammedi është rob dhe i dërguar i Tij.
“O ju që keni besuar, keni frikë All-llahun me një
frikë të denjë dhe mos vdisni, pos duke qenë muslimanë!” (Ali Imran:
102)
“O ju njerëz! Keni frikë Zotin tuaj që ju ka krijuar prej një
veteje dhe nga ajo krijoi palën e saj, e prej atyre dyve u shtuan shumë burra e
gra. Dhe keni frikë All-llahun që me emrin e Tij përbetoheni, ruajeni farefisin,
se All-llahu është Mbikqyrës mbi ju.” (En-Nisa:1)
“O ju
besimtarë, keni frikë All-llahun dhe thuani fjalë të drejta. Ai (All-llahu) ju
mundëson të bëni vepra të mira, jua shlyen mëkatet e juaja,e kush respekton
All-llahun dhe të Dërguarin e Tij, ka shpëtuar me një shpëtim të madh.”
(El-Ahzab:70:71)
Thënia më e vërtetë është thënia e All-llahut,
kurse udhëzimi më i mirë – udhëzimi i Muhammedit sal-lall-llahu ‘alejhi ve
sel-lem. Veprat më të këqia janë ato të shpikurat, çdo shpikje është bid’at dhe
çdo bid’at është lajthitje, e çdo lajthitje çon në
zjarr…
Urtësia gjat thirrjes në fe të All-llahut
Ska dyshim se thirrja në fe të All-llahut është një detyrë shumë e rëndësishme dhe ka një dimension të veçantë. Për këtë edhe njeriu që dëshiron të participojë në këtë detyrë dhe angazhim duhet të jetë i pajisur me urtësi, ashtu sikur na ka porositur All-llahu, subhanehu ve teala, në Kur’an, duke thënë:
(ÇÏÚ Åáì ÓÈíá ÑÈß ÈÇáÍßãÉ æÇáãæÚÙÉ ÇáÍÓäÉ æÌÇÏáåã ÈÇáÊí åí ÃÍÓä)
“Thirr për në rrugën e Zotit tënd me urtësi e këshillë të mirë dhe polemizo me ata (kundërshtarët) me atë mënyrë që është më e mira. ”. (En-Nahl: 125).
Jemi dëshmitar të rasteve kur njerëzit nga dëshira për të thirrë në fe të All-llahut, mirëpo në mungesë të dijes së mjaftueshme, shpesh herë nuk janë të urtë gjatë këtij aktiviteti, edhe në vend se ti afrojnë njerëzit në fe të All-llahut, ata i largojnë prej fesë së All-llahut.
Fatkeqësisht ballafaqohemi me dy skaje:
– njerëz të painteresuar të thërrasin në fe të All-llahut dhe ta shërbejnë fenë e tyre;
– njerëz që mundohen ta sherbëjnë fenë Islame, mirëpo me sjellje jo të urta.
Këto dy paraqitje negative në shoqëritë tona na detyrojnë që të stimulojmë njerëzit të mirren me çeshtjen e thirrjes në fe të All-llahut për të fituar shpërblime të mëdha dhe e dyta për ti mësuar njerëzit se si duhet ta bëjnë këtë aktivitet.
Andaj çka është urtësia, cilat janë llojet dhe shtyllat e urtësisë?
Rreshtat në vijim janë përgjigje e këtyre pyetjeve që janë parashtruar këtu dhe besojmë se janë gjëra që e preokupojnë secilin njeri, i cili në mënyrë direkte ose indirekte mirret me thirrjen e njerëzve në fenë e All-llahut, azze ve xhel-le.
Çka është urtësia?
Për shkak se urtësia është një gjë shumë e rëndësishme dhe ka kuptime shumë dimenzionale andaj edhe dijetarët i kanë dhënë definicone të shumta.
Dijetarët mes tjeravë urtësinë që përmendet në Kur’an dhe Sunnet i kanë dhënë kuptime të:
Pejgamberllëkut, njohja e rregullave të Kur’anit, përputhja mes fjalëve dhe veprave, njohja e të vërtetës dhe veprimi sipas saj, dija e dobishme dhe veprat e mira, frika nga All-llahu, sunneti, devotshmëria në fe, dija dhe veprimi sipas saj, vendimi i gjërave në vendin e vet, përgjigjeja e shpejtë dhe e saktë.
Disa dijetarë kanë përmendur nëntëmbëdhjetë fjalë rreth definicionit të urtësisë.
Të gjitha këto definicione janë të përafërta sepse urtësia buron nga fjala el-ihkam që domethënë përsosje në fjali dhe vepra, kurse të gjitha definicionet që janë përmëendur janë lloje të urtësisë. Edhe Kur’ani është urtësi, edhe Sunneti është urtësi edhe definicionet tjera janë urtësi. Origjina e kuptimit të urtësisë është largimi nga mendjelehtësia, andaj edhe dijes i thuhet urtësia për shkak se të largon nga mendjelehtësia. (shiko: “El-Hikmetu fid-Daveti ilall-llah”, Seid ibën Ali El-Kahtani”, fq. 26- 27).
Urtësia sipas Ahmed El-Meureiut, ka dhe domethënia tjera, sidomos kur flasim për thirrjen në fenë e All-llahut, subhanehu ve teala.
Sipas tij del se:
– thirrja me argumente të shëndosha ligjikore;
– përdorimi i hyrjeve të njohura logjikore;
– shembëlltyra;
– këshillimi në sekret e jo në publik;
– këshillimi indirekt e jo direkt;
– përdorimi i butësisë aty ku duhet të përdoret butësia;
– përdorimi i ashpërsisë aty ku duhet të përdoret ashpërsia;
– bisedimi me njerëzit sipas nivelit të intelegjencës së tyre;
– respektimi i prioriteteve.
Edhe këto janë pjesë përbërëse të urtësisë. (shiko: El-Hikmetu vel-Meuidhetul-Hasene”, Ahmed Meurei, fq. 97-244).
Mendoj se me këtë prezentim të definicioneve të urtësisë na del në shesh peshën e madhe që ka urtësia në jetën tonë e sidomos në sferën e thirrjes në fe të All-llahut.
Urtësia në Kur’an
Urtësia në Kur’an përmendet, kryesisht, në dy forma: e vetëm dhe e shoqëruar me Kur’anin.
a) Ajetet ku urtësia përmendet e vetëm:
íõÄúÊöí ÇáúÍößúãóÉó ãóäú íóÔóÇÁõ æóãóäú íõÄúÊó ÇáúÍößúãóÉó ÝóÞóÏú ÃõæÊöíó ÎóíúÑÇð ßóËöíÑÇð æóãóÇ íóÐøóßøóÑõ ÅöáÇøó ÃõæúáõæÇ ÇáÃóáúÈóÇÈö (269)
“Ai ia dhuron urtësinë atij që do, e kujt i është dhënë urtësia, atij pra i është dhuruar mirësi e madhe, përveç të mençurve këtë nuk e kupton kush”. (El-Bekare: 269).
ÇÏúÚõ Åöáóì ÓóÈöíáö ÑóÈøößó ÈöÇáúÍößúãóÉö æóÇáúãóæúÚöÙóÉö ÇáúÍóÓóäóÉö æóÌóÇÏöáúåõãú ÈöÇáøóÊöí åöíó ÃóÍúÓóäõ Åöäøó ÑóÈøóßó åõæó ÃóÚúáóãõ Èöãóäú Öóáøó Úóäú ÓóÈöíáöåö æóåõæó ÃóÚúáóãõ ÈöÇáúãõåúÊóÏöíäó (125)
“Ti (Muhammed) thirr për në rrugën e Zotit tënd me urtësi e këshillë të mirë dhe polemizo me ata (kundërshtarët) me atë mënyrë që është më e mira. Zoti yt është Ai që e di më së miri atë që është larguar nga rruga e Tij dhe Ai di më së miri për të udhëzuarit”. (En-Nahl: 125).
æóáóÞóÏú ÂÊóíúäóÇ áõÞúãóÇäó ÇáúÍößúãóÉó Ãóäú ÇÔúßõÑú áöáøóåö æóãóäú íóÔúßõÑú ÝóÅöäøóãóÇ íóÔúßõÑõ áöäóÝúÓöåö æóãóäú ßóÝóÑó ÝóÅöäøó Çááøóåó Ûóäöíøñ ÍóãöíÏñ (12)
“Ne i patëm dhënë Llukmanit Urtësinë (mençuri të përsosur) (e i thamë): Të falënderosh All-llahun, e kush falënderon, e mira e atij falënderimi i takon atij, e kush refuzon (edhe ai e ka për vete), në të vërtetë, All-llahu nuk ka nevojë (për falënderimin e tij) pse Ai vetë është i lavdishëm”. (Lukman: 12).
Në këto raste urtësia e përmendur në këto ajete e ka kuptimin sipas asaj që kemi sqaruar më herët.
b) Ajetet ku urtësia përmendet e shoqëruara me përmendjen e Kur’anit:
ÑóÈøóäóÇ æóÇÈúÚóËú Ýöíåöãú ÑóÓõæáÇð ãöäúåõãú íóÊúáõæ Úóáóíúåöãú ÂíóÇÊößó æóíõÚóáøöãõåõãú ÇáúßöÊóÇÈó æóÇáúÍößúãóÉó æóíõÒóßøöíåöãú Åöäøóßó ÃóäúÊó ÇáúÚóÒöíÒõ ÇáúÍóßöíãõ (129)
“Zoti ynë, dërgo ndër ta, nga gjiu i tyre të dërguar që t’u lexojë atyre ajetet Tua, t’u mësojë atyre librin dhe urtësinë, e t’i pastrojë (prej ndytësisë së idhujtarisë) ata. S’ka dyshim se Ti je ngadhënjyesi, i dijshmi”. (El-Bekare: 129).
ßóãóÇ ÃóÑúÓóáúäóÇ Ýöíßõãú ÑóÓõæáÇð ãöäúßõãú íóÊúáõæ Úóáóíúßõãú ÂíóÇÊöäóÇ æóíõÒóßøöíßõãú æóíõÚóáøöãõßõãú ÇáúßöÊóÇÈó æóÇáúÍößúãóÉó æóíõÚóáøöãõßõãú ãóÇ áóãú ÊóßõæäõæÇ ÊóÚúáóãõæäó (151)
“(Sikurse plotësova mirësinë Time ndaj jush) Ashtu siç dërguam nga gjiu i juaj të dërguar t’u lexojë ajetet Tona, t’ju pastrojë, e t’ju mësojë librin dhe Urtësinë (traditën), e edhe t’ju mësojë atë që nuk e dinit”. (El-Bekare: 151).
æóÇÐúßõÑõæÇ äöÚúãóÉó Çááøóåö Úóáóíúßõãú æóãóÇ ÃóäÒóáó Úóáóíúßõãú ãöäú ÇáúßöÊóÇÈö æóÇáúÍößúãóÉö íóÚöÙõßõãú Èöåö æóÇÊøóÞõæÇ Çááøóåó æóÇÚúáóãõæÇ Ãóäøó Çááøóåó Èößõáøö ÔóíúÁò Úóáöíãñ (231)
“ Përkujtoni të mirat e All-llahut ndaj jush edhe atë që ua shpalli Kur’anin dhe Urtësinë me të cilat ju udhëzon, dhe keni frikë All-llahun e dijeni se All-llahu është i gjithëdijshëm për çdo send”. (El-Bekare: 231).
áóÞóÏú ãóäøó Çááøóåõ Úóáóì ÇáúãõÄúãöäöíäó ÅöÐú ÈóÚóËó Ýöíåöãú ÑóÓõæáÇð ãöäú ÃóäúÝõÓöåöãú íóÊúáõæÇ Úóáóíúåöãú ÂíóÇÊöåö æóíõÒóßøöíåöãú æóíõÚóáøöãõåõãú ÇáúßöÊóÇÈó æóÇáúÍößúãóÉó æóÅöäú ßóÇäõæÇ ãöäú ÞóÈúáõ áóÝöí ÖóáÇáò ãõÈöíäò (164)
“Është e vërtetë se All-llahu u dha dhuratë të madhe besimtarëve, kur ndër ta nga mesi i tyre dërgoi të dërguar që atyre t’u lexojë shpalljen e Tij, t’i pastrojë ata, t’ua mësojë Kur’anin dhe Urtësinë, edhe pse, më parë ata ishin krejtësisht të humbur”. (Ali Imran: 164).
Dijetarët në këto raste fjalën urtësi e kanë komentuar me domethënie të Sunnetit, prej tyre janë Imam Shafiu, Imam Ibën Kajimi dhe të tjerët. (shiko: “El-Hikmetu Fi Daveti ilall-llah”, fq. 28-29).
Llojet e urtësisë
Urtësia është dy lloje: teorike dhe praktike.
Lloji i parë: urtësia teorike dhe shkencore. Kjo domethënë njohja me brendësinë e gjërave, njohja e lidhjes mes shkaqeve dhe pasojave, si në krijim dhe urdhërim, ashtu edhe në caktim (kader) dhe fe (sherijat).
Lloji i dytë: urtësia praktike. Domethënë vëndimi i gjërave në vendin e tyre.
Urtësia teorike i referohet dijes dhe perceptimit, kurse urtësia praktike i referohet veprimit të drejtë dhe të saktë dhe nuk mund të del nga këto dy domethënie: ta din të vërtetën dhe të punon me te, kurse kjo është ajo që i themi dije e dobishme dhe vepra të mira.
All-llahu, subhanehu ve teala, u ka dhënë pejgamberëve dhe robërve të Tij të devotshëm këto dy lloje të urtësisë.
Ka treguar All-llahu, subhanehu ve teala, se Ibrahimi, alejhisselam, ka thënë:
ÑóÈøö åóÈú áöí ÍõßúãÇð æóÃóáúÍöÞúäöí ÈöÇáÕøóÇáöÍöíäó (83)
“Zoti im, më dhuro mua urtësi dhe më bashko me të mirët!”. (Esh-Shuara: 83).
Domethënë: o Zot më jep urtësinë teorike dhe atë praktike.
I ka thënë Musait, alejhisselam:
Åöäøóäöí ÃóäóÇ Çááøóåõ áÇ Åöáóåó ÅöáÇøó ÃóäóÇ ÝóÇÚúÈõÏúäöí
“Vërtet, vetëm Unë jam All-llahu, nuk ka zot tjetër pos Meje, pra Mua më adhuro ”. (Taha: 14).
Åöäøöí ÚóÈúÏõ Çááøóåö ÂÊóÇäöí ÇáúßöÊóÇÈó æóÌóÚóáóäöí äóÈöíøÇð (30) æóÌóÚóáóäöí ãõÈóÇÑóßÇð Ãóíúäó ãóÇ ßõäÊõ ýæóÃóæúÕóÇäöí ÈöÇáÕøóáÇÉö æóÇáÒøóßóÇÉö ãóÇ ÏõãúÊõ ÍóíøÇð (31)
“Ai (Isai) tha: “Unë jam rob i All-llahut, mua më ka dhënë (ka caktuar të më japë) librin dhe më ka bërë Pejgamber. Më ka bërë dobiprurës kudo që të jem dhe më ka porositur me namaz (falje) e zeqatë për sa të jem gjallë!”. (Merjem: 30- 31).
Kurse për Muhammedin, alejhisselam, tregon dhe thotë:
ÝóÇÚúáóãú Ãóäøóåõ áÇ Åöáóåó ÅöáÇøó Çááøóåõ æóÇÓúÊóÛúÝöÑú áöÐóäúÈößó
“Atëherë, dije se nuk ka zot tjetër pos All-llahut, kërko falje për mëkatin tënd, ”. (Muhammed: 19).
Kurse për mbarë Pejgamberët ka sqaruar ndërlidhjen e këtyre dy urtësive duke thënë:
íõäóÒøöáõ ÇáúãóáÇÆößóÉó ÈöÇáÑøõæÍö ãöäú ÃóãúÑöåö Úóáóì ãóäú íóÔóÇÁõ ãöäú ÚöÈóÇÏöåö Ãóäú ÃóäÐöÑõæÇ Ãóäøóåõ áÇ Åöáóåó ÅöáÇøó ÃóäóÇ ÝóÇÊøóÞõæäö (2)
“Me urdhrin e Tij ia zbret engjëjt me shpallje atij që Ai dëshiron nga robtë e vet (duke thënë) t’ua tërhiqni vërejtjen (t’i njoftoni) se nuk ka të adhuruar (zot) tjetër vetëm Unë, pra të më keni frikën”. (En-Nahl: 2). (shiko: “Et-Tefsirul-Kebir” të Raziut, 7/68).
Shkallët e urtësisë praktike
Urtësia praktike ka tre shkallë:
Shkalla e parë: “Tia japish atë që meriton çdo gjëje, mos t’i kalosh kufinjtë, mos ta nxitosh para kohe dhe mos ta vonosh pas kohe”.
Pasiqë secila gjë ka gradat dhe detyrat e veta, kufinjtë që nuk duhet ti kalojë dhe kohën të cilën nuk duhet ta huqë, atëherë nga urtësia është ti kemi në konsideratë këto tre gjëra.
Mungesa e kësaj urtësia i ngjan mosmbjelljes së farës dhe ujitjes së arës, ose ujitja e tepruar e arës, saqë të zhytet fara në ujë dhe të shkatërrohet dhe nxitimi i korrjes para kohës.
Shkalla e dytë: Njohja e drejtësisë së All-llahut gjatë denimeve të Tija, bamirësisë së tij gjatë shpërblimeve të Tija dhe drejtësisë së Tij gjatë vendimeve fetare dhe kosmologjike, aty nuk ka apsak padrejtësi ose zullum.
All-llahu, subhanehu ve teala, thotë:
Åöäøó Çááøóåó áÇ íóÙúáöãõ ãöËúÞóÇáó ÐóÑøóÉò æóÅöäú Êóßõ ÍóÓóäóÉð íõÖóÇÚöÝúåóÇ æóíõÄúÊö ãöäú áóÏõäúåõ ÃóÌúÑÇð ÚóÙöíãÇð (40)
“S’ka dyshim se All-llahu nuk bën pa drejtë as sa grimca, e nëse ajo vepër është e mirë, Ai e shumëfishon atë dhe Vetë Ai i jep shpërblim të madh”. (En-Nisa: 40).
Këtu hyn edhe njohja e bamirësisë së Tij edhe kur nuk jep, sepse Ai është Bujari, të cilit nuk i pakësohen depot nga shpenzimi dhe nuk harxhohet begatia e Tij sadoqë është dorëdhënës. Ai, subhanehu ve teala, bamirësinë dhe dhuntinë e Tij e vëndon aty ku duhet, atëherë kur duhet dhe aq sa kërkon Urtësia e Tij. Ai jep sipas Urtësisë së Tij, ndalon sipas Urtësisë së tij dhe devijon dikend sipas Urtësisë së Tij.
Shkalla e tretë: Largpamësia dhe vizioni. Domethënë: fuqia e perceptimit, intelegjencës, dijes dhe përvojës.
Në gjuhën arabe kjo quhet besira dhe është grada më e lartë e dijes e cila raportin e dijes me zemrën e sjell në raport të gjërave të para me shikimin. Këtë veçori e kanë patur sahabet, pastaj njerëzit e sinqertë nga pasuesit e Muhammedit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, kurse këta janë grada më e lartë e dijetarëve. (shiko: Medarixhus-Salikin”, 2/451).
All-llahu, subhanehu ve teala, thotë:
Þõáú åóÐöåö ÓóÈöíáöí ÃóÏúÚõæ Åöáóì Çááøóåö Úóáóì ÈóÕöíÑóÉò ÃóäóÇ æóãóäú ÇÊøóÈóÚóäöí æóÓõÈúÍóÇäó Çááøóåö æóãóÇ ÃóäóÇ ãöäú ÇáúãõÔúÑößöíäó (108)
“Thuaj: “Kjo është rruga ime, e vënë në fakte të qarta, e që unë thërras te All-llahu, unë dhe ai që vjen pas meje. Larg të metave është All-llahu, e unë nuk jam nga idhujtarët.” (Jusuf: 108).
All-llahu, subhanehu ve teala, e ka urdhëruar Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, që ti lajmëroj njerëzit se kjo është rruga dhe sunneti i tij në thirrje në dëshminsë se ska hyjni tjetër përpos All-llahut, i cili është Një dhe pa ortak, thërret në këtë rrugë me largpamësi, bindje, argument dhe dije dhe secili që e pason ate duhet të thërret në atë që ka thirrur Muhammedi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, më largpamësi, vizion, bindje dhe argument logjik dhe fetar.
Largpamësia dhe vizioni në thirrje në fe të All-llahut kërkohet në tre çeshtje:
Një: Ta di mirrë atë në të cilën i thërret njerëzit, e jo të thërret njerëzit në një vepër duke menduar se është obligim, kurse sherijati nuk e ka bërë obligim ose ti ndalojë njerëzit nga ndonjë vepër, për të cilën mendon se është e ndaluar, mirëpo sherijati nuk e ka ndaluar.
Dy: Ta njeh mirrë gjendjen e atij të cilin e thërret në fe të All-llahut. Duhet t’ia di gjendjen fetare, shoqërore, psikologjike, shkencore, ekonomike, etj.
Tre: Të di mirrë mënyrat e thirrjes në fe të All-llahut, subhanehu ve teala.
Rregulli më i fuqishëm në thirrje në fe të All-llahut është ajo që përmendet në ajetin Kur’anor:
Þõáú åóÐöåö ÓóÈöíáöí ÃóÏúÚõæ Åöáóì Çááøóåö Úóáóì ÈóÕöíÑóÉò ÃóäóÇ æóãóäú ÇÊøóÈóÚóäöí æóÓõÈúÍóÇäó Çááøóåö æóãóÇ ÃóäóÇ ãöäú ÇáúãõÔúÑößöíäó (108)
“Thuaj: “Kjo është rruga ime, e vënë në fakte të qarta, e që unë thërras te All-llahu, unë dhe ai që vjen pas meje. Larg të metave është All-llahu, e unë nuk jam nga idhujtarët.” (Jusuf: 108).
Pastaj ky rregull degëzohet në tre vepra: me urtësi, këshillë të mirë dhe polemika më të mira:
(ÇÏÚ Åáì ÓÈíá ÑÈß ÈÇáÍßãÉ æÇáãæÚÙÉ ÇáÍÓäÉ æÌÇÏáåã ÈÇáÊí åí ÃÍÓä)
“Thirr për në rrugën e Zotit tënd me urtësi e këshillë të mirë dhe polemizo me ata (kundërshtarët) me atë mënyrë që është më e mira. ”. (En-Nahl: 125).
Dhe menyra e katërt: thirrja në fe të All-llahut duke përdorur fuqinë, nëse eventualisht kërkohet edhe kjo varijantë, sepse All-llahu, subhanehu ve teala, ka thënë:
æóáÇ ÊõÌóÇÏöáõæÇ Ãóåúáó ÇáúßöÊóÇÈö ÅöáÇøó ÈöÇáøóÊöí åöíó ÃóÍúÓóäõ ÅöáÇøó ÇáøóÐöíäó ÙóáóãõæÇ ãöäúåõãú
“Ithtarët e librit mos i polemizoni ndryshe (kurr i thirrni në fenë tuaj) vetëm ashtu si është më së miri, përveç atyre që janë mizorë ”. (El-Ankebuut: 46).
Shejhul-Islam Ibën Tejmiu, rahimehull-llah, thotë:
“Ska dyshim se mënyra më e mirë për t’i thirrur njerëzit në fe të All-llahut është mënyra e Kur’anit, biseda me ta, thirrja e tyre dhe polemika me ta”. (“El-Fetava”: 19/158-173).
Përgaditi: Bekir Halimi
Bekir Halimi,
27.3.2005
