Për disa arsye, besimi në “të drejtat e njeriut” është një nga dogmat e pakta që Perëndimi postmodern ende i konsideron të rëndësishme dhe të shenjta.
Të konceptuara nga disa mendimtarë të iluminizmit, “të drejtat e njeriut” u bënë një formë e monedhës simbolike për rendin botëror liberal. Kjo ndodhi në vitin 1948 kur, pas tmerreve të Luftës së Dytë Botërore, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut (DUDNJ).
Që atëherë, ky ‘dokument i shenjtë’ dikton besueshmërinë dhe legjitimitet në të drejtën ndërkombëtare. Si shtet-komb, nëse nuk “respektoni” DUDNJ-në, ju bëheni lloji më i keq i apostatit. Kjo e bën atë një mjet shumë të përshtatshëm për Perëndimin, pasi do të thotë se kushdo që nuk e konsideron individin si “sovran” dhe “të shenjtë” (me fjalë të tjera, kushdo që kundërshton axhendën liberalizuese të Perëndimit) natyrisht do të jetë kundër DUDNJ.
Shtetet e Bashkuara janë natyrisht të njohura për fillimin e luftërave në emër të ‘të drejtave të njeriut’. Në fakt, është një imperativ kaq i shenjtë fetar i së drejtës ndërkombëtare, saqë në vitin 1990, disa vendeve duhej të dilnin me Deklaratën e Kajros për të Drejtat e Njeriut në Islam (DKDNJI)! (Të cilën mund ta lexoni duke klikuar në këtu)
Megjithatë, ka pasur kritika ndaj nocionit të “të drejtave të njeriut” përpara se ai të përfshihej në DUDNJ – edhe nga brenda Perëndimit.
Në librin e tyre Human Rights on Trial, Jean-Yves Pranchère dhe Justine Lacroix (të dy mësues të shkencave politike në universitete të Belgjikës) përmendin disa nga këta autorë – të cilët janë të gjithë figura kyçe në historinë intelektuale të Perëndimit. Sigurisht që ka disa emra jo befasues që përfshijnë “konservatorë” si Edmund Burke dhe Carl Schmitt si dhe tradicionalistë të krishterë si Joseph de Maistre dhe Louis de Bonald. Por autorët sjellin gjithashtu dy ideologë që mund të duken më konfuzë:
- Jeremy Bentham (një nga apostujt më të respektuar të liberalizmit); dhe
- Karl Marks (babai shpirtëror i marksizmit – një ideologji që ishte shkaku i dhimbjes së pamat për individë të panumërt fetarë).
Një rast liberal kundër të drejtave të njeriut?
Bentham, i cili vdiq në 1832, është një nga figurat kryesore të liberalizmit – veçanërisht shumëllojshmëria e tij utilitare, e cila parashtron maksimizimin e “lumturisë” (e cila është në vetvete e keqpërcaktuar dhe kështu e rrezikshme) për numrin maksimal të individëve në një shoqëri të caktuar.
Kritika e Bentham-it ndaj nocionit të të drejtave të njeriut është veçanërisht magjepsëse pasi i bën jehonë asaj të themeluesit të konservatorizmit anglo-amerikan: Burke.
Bentham kritikoi instrumentet dhe traktatet e të drejtave të njeriut që i paraprinë DUDNJ-së. Megjithatë, duke përmbledhur të njëjtën frymë, dhe si Burke, ai mendoi se filozofia e të drejtave të njeriut nuk çon në asgjë më pak se anarki, tirani dhe egoizëm.
Jean-Yves Pranchère dhe Justine Lacroix shkruajnë në faqet 100-101:
“Burke i kishte denoncuar tashmë të drejtat e njeriut si një përmbledhje e anarkisë që kërcënonte të gjithë rendin shoqëror. Bentham ndante të njëjtat shqetësime (…) Bentham e konsideroi një nga gabimet më korruptive të Deklaratës se si ajo specifikon atë që qeveritë ‘mund’ ose ‘nuk mund të bëjnë’ në vend të asaj që ‘duhet’ ose ‘nuk duhet’ të bëjnë, pavarësisht të rrethanave. (…) Kjo çon në një akuzë të dytë të ngritur mbi të drejtat e njeriut, e cila gjithashtu i bën jehonë kritikës së mëparshme të Burke: se natyra e pakufizuar e këtyre të drejtave rrezikon t’i shndërrojë ato në një instrument despotizmi. Meqenëse të gjitha pretendimet që rrjedhin nga këto të drejta janë njësoj absolute dhe megjithatë reciprokisht përjashtuese, ato janë të detyruara të çojnë në dhunë: meqenëse nuk janë as të vërteta e as të rreme, ato vetëm mund të imponohen ose të shtypen. Barazia e të drejtave, që përfshin ndarjen universale, bie ndesh me të drejtën e shenjtë të pronës private; t’i japësh përparësi secilit prej tyre bëhet po aq arbitrare. (…) Më në fund, si Burke para tij, Bentham denoncoi dhunshëm individualizmin egoist që qëndronte në themel të Deklaratës së të Drejtave, të cilën ai e shihte si një kërcënim për kohezionin social.”
Kritika e tij ndaj “individualizmit egoist” mund të jetë befasuese duke pasur parasysh liberalizmin dhe utilitarizmin e tij, dhe në faqet në vijim autorët vënë në dukje këtë kontradiktë të dukshme, duke përfunduar me sa vijon në faqe 106:
“Nuk do të ishte e pamundur të pretendohej se utilitarizmi (doktrina se veprimet janë të drejta nëse janë të dobishme ose për të mirën e shumicës.) i Bentham-it vërtet mbështetet në një formë jokoherente egalitarizmi (doktrina se të gjithë njerëzit janë të barabartë dhe meritojnë të drejta dhe mundësi të barabarta.), i cili njëkohësisht pohon dhe mohon barazinë e të drejtave midis të gjithë individëve.”
Duke lënë mënjanë mospërputhjet, një liberal, nga këndvështrimi i tij, ka çdo të drejtë të mohojë “të drejtat e njeriut”. Në fund të fundit, “liria” që ai e do po anulohet nga vendimi arbitrar i një entiteti ndërkombëtar – një entitet që ngacmon kombet e botës që të pajtohen me përkufizimin e tij specifik civilizues të “të drejtave të njeriut”.
Gjithashtu, imponimi i një përkufizimi të “të drejtave të njeriut” duket se bie ndesh me individualizmin që propozojnë liberal-progresivistët. Pse të drejtat e njeriut duhet të kenë të bëjnë me nene specifike të së drejtës ndërkombëtare? Pse dikush nuk mund t’i përcaktojë të drejtat e veta (sikurse ata përcaktojnë gjininë e tyre?), duke zgjedhur më shumë ose më pak se DUDNJ në varësi të sistemit të tyre të besimit?
Një rast marksist kundër të drejtave të njeriut?
Kritika marksiste e “të drejtave të njeriut” është më pak misterioze. Në fund të fundit, marksistët e shohin pronën private si një mënyrë për të anuluar emancipimin social të proletarëve. Prona private është gur themeli i sistemit kapitalist-borgjez, ndërsa neni 17 i DUDNJ shenjtëron të drejtën e pronës.
Por vetë kritika e Karl Marksit për filozofinë e “të drejtave të njeriut” shkon shumë përtej kësaj.
Jean-Yves Pranchère dhe Justine Lacroix shkruajnë në faqet 157-158:
“Diatribi i hershëm i Marksit kundër të drejtave të njeriut si “të drejtat e anëtarit të shoqërisë civile dmth. i njeriut egoist … i njeriut që është i ndarë nga njerëzit e tjerë dhe nga komuniteti … i mbyllur brenda vetes … i tërhequr në interesat e tij private dhe vullnetin privat” është i njohur. Të shpallura si të drejta universale që i përkasin individit abstrakt, Marksi dyshonte se të drejtat e njeriut në fakt promovonin interesat e një kategorie shumë specifike shoqërore: individit pronar të pronës të sistemit kapitalist. Për më tepër, argumentoi ai, jo vetëm konteksti në të cilin ato dolën, por edhe forma e tyre ishte e pandashme nga ideologjia borgjeze, të cilën Marksi e përshkroi në një pasazh të famshëm nga Manifesti Komunist se kishte zhytur çdo ndjenjë në ‘ujin e ftohtë të përllogaritjes egoiste’. dhe shpërbëu të gjitha lidhjet feudale duke mos lënë ‘asnjë lidhje tjetër midis dy njerëzve përveç interesit të zhveshur vetjak’. Llogaritja egoiste është ndërtuar në këtë llogari në vetë formën e të drejtave, të cilat përkthejnë moralin e asaj që Marksi i ri identifikoi si ‘atomizëm’ i ‘shoqërisë civile’, ose parimi individualist i marrë në ekstreme – një etos i verbër ndaj kushteve sociale për ekzistencën e vet, ato të luftës së klasave, në të cilat Marksi pa me shpejtësi të vërtetën e një ‘lufte mes tyre të të gjithë atyre individëve që nuk ishin më të izoluar nga të tjerët nga asgjë tjetër përveç individualitetit të tyre’. Në pamje të parë, pra, duket e vështirë të mohohet se mendimi marksist dhe pretendimet për të drejtat e njeriut kundërshtohen rrënjësisht.”
Marksi kritikon kështu nocionin e “të drejtave të njeriut” për të qenë individualist (vetë komunizmi është kolektivist) dhe një nënprodukt i botës kapitaliste-borgjeze.
Autorët më vonë tregojnë se Marksi nuk flet kurrë për “drejtësi”. Nuk ka asnjë teori të konceptit të drejtësisë në veprat e tij pasi është një fjalë shumë e ngarkuar moralisht (dhe kështu edhe fetarisht). Kjo është ironike duke pasur parasysh se luftëtarët e drejtësisë sociale (LDS) shpesh janë marksistë të vetëquajtur.
Autorët madje përmendin se nuk do të kishte fare “të drejta të njeriut” në një shoqëri “ideale” komuniste. Ata shkruajnë në faqe 163:
“Konkluzioni logjik i këtij argumenti duket se është se të drejtat e njeriut japin iluzionin e një lirie politike, të cilën në fakt e bëjnë të pamundur, duke hequr kuptimin e të drejtave politike dhe duke vendosur kundër tyre si kufi absolut sigurinë e pronës dhe ‘lirinë e njeriut egoist’. Pretendimet për të drejtat e njeriut, sipas këtij këndvështrimi, nuk premtojnë emancipim. Anasjelltas, sapo një shoqëri komuniste të ketë shfuqizuar me sukses konfliktin e klasave, ajo nuk do të kishte asnjë përdorim për të drejtat e njeriut si garanci ligjore.”
Në fakt, “të drejtat e njeriut” shkojnë kundër vetë nocionit të qytetërimit nga këndvështrimi i Marksit. Autorët shkruajnë në f. 172:
“Koncepti i “të drejtave të njeriut” ahistorike, që mund të kërkohet pa kushte në çdo kontekst, është në këndvështrimin e Marksit një nocion absurd që logjikisht duhet të na shtyjë të dënojmë të gjithë rrjedhën e historisë njerëzore. A nuk ka marrë gjithmonë “anën e keqe” dhe ka arritur të zhvillojë “qytetërimin” vetëm nëpërmjet formave sociale të skllavërisë dhe feudalizmit, të paqëndrueshme nga këndvështrimi i të drejtave të njeriut? Një besim serioz në të drejtat e përjetshme mund të prodhojë vetëm një ndjenjë vërtet fetare zhgënjimi ndaj irracionalitetit të historisë, në të cilën të drejtat e njeriut shkelen vazhdimisht dhe realiteti nuk përputhet kurrë me idealin. Marksi e dënon vazhdimisht këtë këndvështrim ‘sentimental’, të cilin ai e sheh në lojë në versionet ligjore të socializmit që dënojnë gabimet e kapitalizmit pa kuptuar domosdoshmërinë historike të këtyre të ashtuquajturave padrejtësi.”
Ato paraqesin edhe shumë pika të tjera, por e gjithë kjo është shumë e parashikuar. Në fund të fundit, shtetet komuniste historikisht çojnë në vdekje dhe vuajtje për miliona individë. Edhe sot, si një nga shtetet e pakta komuniste të mbetura në botë, Kina nuk e ka problem të injorojë të drejtat e njeriut kur vjen puna për të imponuar ideologjinë e saj mbi ujgurët.
Prandaj, ne nuk duhet të veçohemi dhe të “civilizohemi” me forcë për të pranuar fenë e “të drejtave të njeriut” – veçanërisht kur ideologjitë e shquara nga brenda Perëndimit kanë shfaqur një farë paqartësie kur bëhet fjalë për pranimin dhe respektimin e saj.
Lexuesit do të vinin në dukje gjithashtu se si kemi zgjedhur dy ideologji moderniste për t’i parë brenda këtij artikulli. Natyrisht, një kritikë nga këndvështrimi islam i të drejtave të njeriut do të ishte shumë më thelbësor (theksimi vetë individualist mbi “të drejtat” e kështu me radhë).
Dallimi kryesor këtu është se të tjerët janë jashtëzakonisht hipokritë.
Përktheu:
Nisma për zhvillimin e predikuesve – thirrësve | Thirrja.org
