Abstrakt

Ky studim synon të diskutojë çështjet në sistemet e menaxhimit të fondeve të xhamive, veçanërisht në lidhje me përgjegjshmërinë dhe praktikat e kontrollit të brendshëm. Xhamitë të cilat klasifikohen si ‘Organizata Jofitimprurëse’ mbijetojnë me fondet publike të marra nga donacionet qeveritare, korporatat private dhe individë vullnetmirë. Kontrolli mbi aktivitetet financiare në trajtimin e fondeve të marra dhe të shpenzuara nga organizatat janë bërë një fushë interesante për t’u hetuar. Bazuar në diskutimin, sugjerohet që praktikat e kontrollit të brendshëm si për marrjen e të ardhurave ashtu edhe për shpenzimin dhe shpërndarjen e tyre kërkojnë vëmendje të konsiderueshme.

1. Hyrje

Fjala xhami ose xhami ka evoluar nga fjala sexhade (suxhud – nga gjuha arabe) që i referohet të përkushtuarit, atij që është besnik dhe me kokë të ulur me respekt dhe nderim të plotë. Xhamia nuk është vetëm vend adhurimi, por edhe vend për të fituar dituri. Është gjithashtu një vend për tubime të përbashkëta të anëtarëve të bashkësisë islame, si dhe një vend për mbajtjen e ceremonive dhe ritualeve të ndryshme fetare, si ceremonia e nikahut. Xhamitë janë gjithashtu vende ku zhvillohen studimet fetare dhe ku brezi i ri i fëmijëve muslimanë do të shkonte për trajnimin e tyre fetar. Në thelb, funksioni kryesor i xhamisë është si një vend adhurimi për muslimanët. Përveç kësaj, xhamia funksionon si një qendër e vetme për muslimanët për të kryer aktivitete të tilla si një qendër për dijen islame, një vend takimi për diskutimin e çështjeve islame dhe drejtimin e aktiviteteve islame.

Sfida kryesore e menaxhimit të xhamive sot është sigurimi i praktikave efikase dhe të duhura të menaxhimit financiar. Aktualisht, edhe pse xhamia nuk përdoret më si qendër e administratës shtetërore, roli i tyre në formësimin e shoqërisë ende vazhdon. Në Malajzi, xhamia funksionon si një medium për transformimin e politikave islame të qeverisë brenda shoqërisë. Programet dhe aktivitetet islame kryhen në xhami për të rrënjosur dhe forcuar vlerat islame në mesin e anëtarëve të komunitetit. Menaxhimi dhe mbikëqyrja e duhur e xhamive lehtëson shërbimet ndaj komunitetit. Megjithatë, disa kritika për menaxhimin e xhamisë janë mungesa e llogaridhënies për menaxhimin e sistemit të kontabilitetit, pjesëmarrja më e vogël buxhetore në xhami dhe regjistrimi dhe raportimi jo i duhur i të ardhurave dhe mënyra efektive për të gjetur burimet e të ardhurave në xhami. Përveç kësaj, një sistem i dobët i kontrollit të brendshëm do të rrisë rrezikun në menaxhimin e performancës së xhamisë dhe mund të ndikojë në sistemet e kontrollit të brendshëm dhe të jashtëm të menaxhimit të cilat do të ndikojnë në praktikat e menaxhimit financiar në xhami. Prandaj, studimi synon të shqyrtojë çështjet në sistemet e menaxhimit të fondeve të xhamive, veçanërisht në lidhje me përgjegjshmërinë dhe praktikat e kontrollit të brendshëm.

2. Çështjet e llogaridhënies në menaxhimin e fondit të xhamisë

Përkufizime të shumta të llogaridhënies janë ofruar nga studiues dhe praktikues. Për shembull, Edwards dhe Hulme (1996) e përkufizojnë llogaridhënien si mjet me të cilin individët dhe organizatat raportojnë tek një autoritet i njohur dhe mbahen përgjegjës për veprimet e tyre. Fox dhe Brown (1998), në studimin e tyre për llogaridhënien në Bankën Botërore dhe OJQ-të, e përshkruajnë në mënyrë të ngjashme llogaridhënien si “procesin e mbajtjes së aktorëve përgjegjës për veprimet e tyre”. Ndërkohë, Cornwall, Lucas dhe Pasteur (2000) e zgjerojnë këtë perspektivë duke sugjeruar se përgjegjshmëria ka të bëjë edhe me të qenit “përgjegjës” nga të tjerët dhe me “marrjen e përgjegjësisë” për veten. Si e tillë, llogaridhënia ka një dimension të jashtëm dhe të brendshëm. Dimensioni i jashtëm mund të përshkruhet si “një detyrim për të përmbushur standardet e përcaktuara të sjelljes” dhe dimensioni i brendshëm motivohet nga “përgjegjësia e ndjerë” siç shprehet përmes veprimit individual dhe misionit organizativ.

Duke qenë se OJQ-të luajnë një rol kaq të pasur dhe të larmishëm në shoqërinë moderne, suksesi i OJQ-ve varet nga besimi dhe besimi i publikut në punën e tyre. Palmer dhe Randall (2002) zbuluan se besimi në sektorin e bamirësisë ishte në nivel të ulët. Kjo u mbështet nga studimi i tyre i cili zbuloi se 74% e publikut të gjerë të anketuar ranë dakord se duhet të kishte nevojë për një kontroll më të rreptë mbi ligjet që rregullojnë çështjet e bamirësisë dhe shumica prej tyre prisnin që fondet e dhëna për bamirësitë nuk do të shkonin të gjitha për përfituesit e OJQ-ve. . Ky gjetje sugjeron se llogaridhënia është ende dominuese dhe e një rëndësie të madhe në OJQ-të.

Ky argument gjithashtu mbështet që përgjegjshmëria më e madhe e OJQ-ve duhet parë si një mundësi dhe jo një kërcënim. Kështu, rritja e mekanizmave të llogaridhënies së OJQ-ve mund të zvogëlojë çdo ndikim potencialisht të dëmshëm shoqëror të atyre OJQ-ve dhe gjithashtu mund të zvogëlojë rezistencën nga disa korporata për të përmirësuar përgjegjshmërinë e tyre sociale dhe mjedisore, duke ruajtur kështu besimin dhe mbështetjen financiare të vazhdueshme të publikut duke dhënë llogari për aktivitetet e tyre bamirëse.

Siino (2004) dha shembuj të abuzimeve të fondeve që lindin nga mungesa e mekanizmave të kontrollit dhe llogaridhënies, duke përfshirë atë që ndodhi në Kryedioqezën e San Franciskos, e cila ngriti një padi kundër një prifti të shkarkuar për përvetësim të më shumë se 250,000 dollarëve për të financuar shtëpitë e tij të pushimit. Në një rast tjetër, një pastor i Pitsburgut rrëfeu se kishte vjedhur 1.35 milionë dollarë donacione gjatë 26 viteve nga dy kisha që ai kishte shërbyer. Në një anketë të 548 Kishave Baptiste në jug të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Siino (2004) zbuloi se kishave u mungonte kontrolli bazë kundër keqmenaxhimit dhe abuzimit me fondet e kishës. Për më tepër, 70% e kishave të anketuara nuk kishin procedura të shkruara financiare. 20% e kishave nuk kërkonin fare dokumentacion të shkruar përpara se të jepeshin fondet. Vetëm 22%  kërkuan shpjegim me shkrim për variacionet buxhetore, dhe vetëm 52%  raportuan shpenzimet e buxhetuara kundrejt shpenzimeve aktuale në baza mujore. Këto janë vetëm disa shembuj të rasteve të fundit të keqpërdorimeve financiare në organizatat fetare të krishtera.

2.1 Llogaridhënia dhe Islami

Llogaridhënia në kuptimin e gjerë është qendror për Islamin, pasi përgjegjësia ndaj Zotit dhe komunitetit për të gjitha aktivitetet është parësore për besimin e një muslimani. ‘Hisabi’ është rrënja e llogaridhënies, ndërsa diskursi i Kuranit në lidhje me llogaridhënien është detyrimi i dikujt për t’u llogaritur para Zotit për të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me përpjekjet njerëzore për të cilat çdo muslimi është i përgjegjshëm. Në këtë kuptim, çdo musliman ka një ‘llogari’ tek Allahun, në të cilin ‘shënohen’ të gjitha veprat e mira dhe të këqija, llogari që do të vazhdojë deri në vdekje, sepse Allahu u tregon të gjithë njerëzve llogaritë e tyre në ditën e gjykimit (S4:62). ). Kjo i shton një dimension shtesë vlerësimit të gjërave dhe veprave në krahasim me ato të mishëruara tashmë në pasqyrat financiare konvencionale.

Kështu, ngjashmëria themelore ndërmjet llogaridhënies në Islam dhe llogaridhëniesnë kuptim të përgjithshëm qëndron në përgjegjësinë e çdo muslimani për të kryer detyrat siç përshkruhet në Kuranin e Shenjtë dhe në mësimet fisnike të të Dërguarit të Allahut. Në mënyrë të ngjashme, në një ndërmarrje biznesi, si menaxhmenti ashtu edhe ofruesit e kapitalit janë përgjegjës për veprimet e tyre brenda dhe jashtë firmës së tyre. Llogaridhënia në këtë kontekst nënkupton llogaridhënie ndaj komunitetit (umetit) ose shoqërisë në përgjithësi. Muslimanët, me mirëbesim, nuk mund ta ndajnë sjelljen e tyre në dimensione fetare dhe laike, dhe veprimet e tyre janë gjithmonë të detyruara nga mësimet islame. Kështu, ligji islam mishëron një grup gjithëpërfshirës detyrash dhe praktikash duke përfshirë adhurimin, lutjet, sjelljet dhe moralin, së bashku me transaksionet tregtare dhe praktikat e biznesit. Prandaj, llogaridhënia në Islam kërkon që çdo musliman të sigurohet që aktivitetet e tyre në botë të jenë në përputhje me mësimet islame. “Njeriu i përgjigjet Zotit dhe suksesi i tij në ahiret varet nga performanca e tij në këtë jetë në tokë” (Sulaiman, Siraj dhe Ibrahim, 2005). Në të vërtetë, ky koncept përbën një mesazh thelbësor të Islamit, i cili zbatohet në sferën politike, shoqërore dhe individuale. Është e qartë se Islami e sheh parimin e llogaridhënies si gjithëpërfshirës dhe të zbatueshëm për të gjithë.

2.2 Praktikat e llogaridhënies – dëshmi nga Malajzia dhe Indonezia

Edhe pse Islami promovon qeverisjen e mirë dhe llogaridhënien, praktikat aktuale lënë shumë për të dëshiruar. Gjetjet e një studimi nga Rahim, Goddard dhe Andrew (2003) të Këshillave Fetarë të Shtetit Islamik në Malajzi tregojnë se ka një rol të kufizuar kontabël dhe se kontabilistët luajnë një rol minimal në procesin e vendimmarrjes financiare. Për më tepër, praktikat e kontabilitetit në organizatat fetare islame janë më pak të zhvilluara dhe nuk luajnë një rol qendror në aktivitetet organizative. Kontabiliteti konsiderohet pak më shumë se një teknologji për regjistrimin e transaksioneve financiare. Për më tepër, përpilimi i pasqyrave të jashtme financiare vjetore nuk konsiderohet një proces i rëndësishëm dhe as vetë raportet nuk konsiderohen si dokumente të rëndësishme.

Në një studim tjetër, Antlov, Ibrahim dhe Tuijl (2005) ekzaminuan qeverisjen dhe llogaridhënien e OJQ-ve në Indonezi, duke përfshirë OJQ-të islamike. Ata gjetën dobësi të ndryshme në OJQ-të indoneziane. E para është çështja e qeverisjes së brendshme të dobët, e cila mbulon procesin e vendimmarrjes së organizatave, ndarjen e rolit ndërmjet bordit dhe drejtuesve, vendosjen e mekanizmave të llogaridhënies ndaj përbërësve, si dhe çështjet që lidhen me zhvillimin e vizionit, misionit dhe misionit të qartë dhe objektivat e organizatave. Çështja e dytë lidhet me llogaridhënien e këtyre organizatave, si ndaj qeverisë ashtu edhe ndaj publikut. Deri kohët e fundit, OJQ-të kryesisht përpiqen të jenë përgjegjëse ndaj agjencive donatore në formën e një narrative dhe duke ofruar raporte financiare për projektet. E treta është mungesa e marrëdhënieve të jashtme me OJQ-të e tjera dhe gjithashtu me publikun e gjerë. E katërta është mungesa e menaxhimit, duke përfshirë planifikimin financiar, strategjik dhe zhvillimin e programeve si dhe menaxhimin e burimeve njerëzore. Në studimin e tyre, ata gjithashtu argumentojnë se shumica e OJQ-ve nuk kanë ndonjë kriter apo parametër për të ndjekur arritjet e programit.

Një nga sfidat për përgjegjshmëri më të mirë në organizatat me bazë fetare është se shumica e punës së tyre merret me çështje që kanë të bëjnë me shpirtin, të cilat nuk maten lehtë. Deklaratat e tyre të misionit theksojnë synime të denja si përhapja e mësimeve fetare, shpëtimi i shpirtrave dhe shërbesa ndaj të varfërve, megjithatë, është pothuajse e pamundur të maten plotësisht rezultatet e këtyre aktiviteteve. Një nga produktet kryesore të organizatave fetare dhe veprimtarisë së tyre është vetë feja. Si matet? Është shumë e vështirë të matet rezultati i vërtetë i aktiviteteve fetare.

3. Kontrollet e brendshme

Me zhvillimin shumëvjeçar, kontrollet e brendshme janë përfshirë në shumë fusha. Kontrolli i brendshëm është i përfshirë jo vetëm në lloje të ndryshme të organizatave si kompanitë, OJQ-të, por edhe në të gjitha aktivitetet në çdo nivel të këtyre organizatave. Prandaj, kontrolli i brendshëm ka tejkaluar kontrollin e mëparshëm të brendshëm dhe kontrollin kontabël. Fillimisht, kontrolli i brendshëm zhvillohet për shkak të nevojës së menaxhmentit në kompani dhe më pas zhvillohet nga auditimi i jashtëm dhe kontrolli makro. Kontrolli i brendshëm ka kaluar në pesë faza – kontrolli i brendshëm, sistemi i kontrollit të brendshëm, struktura e kontrollit të brendshëm, korniza e integruar me kontrollin e brendshëm dhe korniza e integruar e menaxhimit të rrezikut të ndërmarrjes, të cilat respektojnë rregullat e zhvillimit që janë nga e thjeshta në komplekse, nga e shpërndara në sistematike.

Kontrollet e brendshme janë sisteme politikash dhe procedurash që mbrojnë asetet e një organizate, krijojnë raportim financiar të besueshëm, nxisin pajtueshmërinë me ligjet dhe rregulloret dhe arrijnë operacione efektive dhe efikase. Jo vetëm që lidhen me llogaridhënien dhe raportimin, këto sisteme lidhen gjithashtu me proceset e komunikimit të organizatës, brenda dhe jashtë, dhe përfshijnë procedurat për (1) trajtimin e fondeve të marra dhe të shpenzuara nga organizata, (2) përgatitjen e raportimit financiar të përshtatshëm dhe në kohë për anëtarët e bordit dhe zyrtarët, (3) kryerjen e auditimit vjetor të pasqyrave financiare të organizatës, (4) vlerësimin e stafit dhe programeve, (5) mbajtjen e regjistrimeve të inventarit të pronës së paluajtshme dhe personale dhe vendndodhjes së tyre dhe (6) zbatimin e politikave të personelit dhe konfliktit të interesit.

Zbatimi dhe monitorimi efektiv i sistemit të kontrollit të brendshëm do të sigurojë që OJQ-të si organizatat fetare të përmbushin objektivat e tyre, të tilla si ofrimi i shërbimeve për komunitetin në mënyrë profesionale, duke përdorur burimet në mënyrë efikase dhe duke minimizuar rrezikun e mashtrimit, keqmenaxhimit ose gabimit. Parimet e kontrollit të brendshëm sugjerojnë se ICS (nga anglishta: Industrial Control System – Sistemi i Kontrollit Industrial që ka për qëllim llojet e ndryshme të sistemeve të kontrollit dhe instrumenteve përkatëse, të cilat përfshijnë pajisjet, sistemet, rrjetet dhe kontrollet e përdorura për të operuar dhe/ose automatizuar proceset industrial) është mjeti kryesor i llogaridhënies dhe qeverisjes që një organizatë mund të krijojë dhe përdorë për të ofruar llogaridhënie ndaj palëve të interesuara, si dhe për të ndihmuar në parandalimin dhe zbulimin e mashtrimit dhe korrupsionit.

3.1 Kontrollet e brendshme të Xhamisë

OJQ-të kanë disa karakteristika të veçanta që i dallojnë ato nga organizatat e biznesit, që do të thotë se zhvillimi i mekanizmave të llogaridhënies do të jetë një sfidë në këto organizata. Mungesa e pronësisë dhe mungesa e një motivi fitimi në organizatat me bazë fetare i bën këto organizata më të varura nga mjedisi i jashtëm për gjenerimin e burimeve financiare në mënyrë që të funksionojnë. Për më tepër, Afifuddin dhe Siti-Nabiha (2012) thonë se organizatat fetare nuk kanë një mekanizëm kontrolli për të mbrojtur burimet e tyre dhe për t’i mbajtur anëtarët e tyre të informuar për statusin financiar të organizatës dhe përpjekjet për mbledhjen e fondeve.

Siraxh Sulejmani gjeti se përvetësimi i fondeve nga organizatat fetare (xhamitë) është më i zakonshëm për shkak të mungesës së llogaridhënies dhe mungesës së angazhimit në kontabilitet. Në këtë rast, sistemi i menaxhimit të raportimit si buxheti, pasqyrat financiare dhe kontrolli i brendshëm nuk janë të sakta, gjë që do të ndihmojë në efektivitetin e praktikave të menaxhimit financiar në OJQ dhe të zvogëlojë barrën administrative. Është shumë e rëndësishme që menaxhmenti të përfshihet në praktikat e menaxhimit financiar në OJQ për të siguruar vlerësimin e performancës dhe menaxhimin efektiv, veçanërisht njohuritë e tyre në përgatitjen dhe paraqitjen e buxhetit, kontrollin e fondit dhe kontrollin e brendshëm në mënyrë që të përmirësojë menaxhimin financiar të organizatës.

Çështja me kontrollin e brendshëm të OJQ-ve është sigurimi i efikasitetit dhe efektivitetit të aktiviteteve, besueshmërisë së informacionit, pajtueshmërisë me ligjet në fuqi dhe afatit kohor të raporteve financiare. Kjo është një arsye e mundshme pse ndodh mashtrimi dhe shpërdorimi i fondeve është i dobët. Një sistem i duhur i kontrollit të brendshëm siguron që menaxherët e organizatës do të përdorin burimet financiare në një mënyrë që do të mbrojë interesat e donatorëve dhe/ose kontribuesve. Struktura e kontrollit të brendshëm përfshin politika dhe procedura mbi kontrollet si aplikimet për tërheqje të fondeve dhe llogarive të granteve, banka dhe para të gatshme, blerje, pagesa dhe monitorim, vlerësime dhe raportime. Monitorimi i operacioneve siguron funksionimin efektiv të kontrolleve të brendshme. Ndërkohë Said Mohamed, Muhamed Sanusi dhe Sejid Jusuf deklarojnë se komitetet e xhamive duhet të krijojnë një strategji efektive të kontrollit të brendshëm për të përmirësuar performancën financiare. Kontrolli i mirë i brendshëm rrit transparencën e xhamisë e cila rrjedhimisht rrit besimin e donatorëve për të kontribuar më shumë fonde për xhaminë. Jokipii dëshmoi se mungesa e kontrollit të brendshëm ka rritur numrin e dështimeve të biznesit. Në mënyrë të ngjashme, mungesa e menaxhimit të kontrollit në xhami në raportimin e transaksioneve si pranimi i të hyrave, autorizimi, regjistrimi i transaksioneve financiare dhe barazimet periodike do të ndikojnë në raportin e performancës financiare. Sistemi i duhur i kontrollit të brendshëm do të japë rezultat më të mirë në performancën financiare dhe do të tregojë se matja e efektivitetit të kontrollit të brendshëm do të përmirësojë programet e realizuara nga xhamia. Sistemi i mirë i kontrollit të brendshëm si disbursimi i fondeve, regjistrimi dhe raportimi i marrjes së të ardhurave do të ndikojë në praktikën e menaxhimit financiar në xhami dhe do të rrisë besimin e donatorëve për të kanalizuar paratë e tyre në xhami. Kjo nga ana tjetër do të përmirësojë performancën e saj financiare. Më pas, xhamitë duhet të njohin rëndësinë e aktivitetit të mbledhjes së fondeve. Përfshirja aktive e anëtarëve të komitetit të xhamive në aktivitetet e mbledhjes së fondeve lehtëson rrjedhën e vazhdueshme të fondeve në xhaminë e tyre.

3.2 Kontrollet e brendshme për marrjen e të ardhurave dhe shpërndarjen e fondeve

Meqenëse procedurat e trajtimit të fondeve të marra dhe të shpenzuara nga organizata janë një komponent i rëndësishëm për arritjen e kontrolleve të brendshme të shëndosha, prandaj është e rëndësishme të vlerësohen praktikat e kontrollit të brendshëm për marrjen e të ardhurave dhe disbursimin e fondeve për shkak të faktit se organizatat fetare duket se kanë mungesa e ekspertizës dhe angazhimit në ushtrimin e kontrolleve të duhura të brendshme. Studimet e mëparshme kanë sugjeruar se mungesa e rregulloreve dhe një kodi i duhur i sjelljes në lidhje me praktikat e llogaridhënies dhe menaxhimit financiar në organizata të tjera fetare kanë kontribuar në joefikasitetin e tyre. Duncan dhe Flesher (2002) gjithashtu pohuan se mashtrimi dhe përvetësimi po bëhen më të zakonshme në institucionet e kishës perëndimore. Kontrollet që lidhen me ruajtjen fizike të parave dhe çeqeve, ndarjen e detyrave, regjistrimin e transaksioneve dhe autorizimin e pagesave janë elementët e sugjeruar të kontrollit për marrjen e të ardhurave dhe disbursimin e fondeve.

3.3 Zgjidhja e çështjeve në menaxhimin e fondeve të xhamisë

Meqenëse llogaridhënia dhe kontrollet e brendshme janë çështje të rëndësishme në menaxhimin e fondit të xhamisë, sugjerohet që praktikat e kontrollit të brendshëm nga xhamitë e Malajzisë si për marrjen e të ardhurave ashtu edhe për shpërndarjen e fondeve kërkojnë vëmendje të konsiderueshme. Fokusi duhet theksuar në elementet e praktikave të kontrollit të brendshëm në mënyrë që të jetë në nivelin e pranuar. Kjo mund të bëhet duke forcuar zbatimin në lidhje me ndarjen e detyrave, regjistrimin e transaksioneve dhe autorizimin. Eliminimi i dobësive ose problemeve të identifikuara mund të përmirësojë kontrollin mbi burimet, të forcojë llogaridhënien, të përmirësojë raportimin financiar dhe të përmirësojë marrëdhëniet me palët e interesuara, duke rritur kështu dëshirën e tyre për të vazhduar mbështetjen financiare të organizatave fetare. Theksimi i pikave të forta dhe të dobëta gjithashtu mundëson mbledhjen dhe përdorimin e një sërë praktikash më të mira për të përmirësuar sistemin e kontrollit të brendshëm të llogaridhënies. Variablat e përdorur në këtë hulumtim do të vijnë nga burime të ndryshme. Në procesin e gjetjes së variablit të përshtatshëm, literatura e mëparshme mbi temën e performancës së firmës, levës financiare dhe shqetësimit financiar është shqyrtuar me kujdes.

Përktheu:

Nisma për zhvillimin e predikuesve – thirrësve | Thirrja.org